BẢY
TRÙNG HỢP NGẪU NHIÊN VÀ PHÉP LẠ
Trùng hợp ngẫu nhiên
Sự trùng hợp ngẫu nhiên không thể tin được đáng
ngạc nhiên nhất mà ta có thể tưởng tượng ra là sự vắng mặt hoàn toàn của tất cả
những sự trùng hợp ngẫu nhiên.
-
John Allen Paulos (từ Beyond Numeracy)
Chúng ta nhận ra
vài thứ và phớt lờ những cái khác. Chúng ta lựa chọn và nói về sự kiện vui vẻ,
chứ không phải cái tầm thường. Chúng ta nhận ra các sự trùng hợp ngẫu nhiên sau
khi chúng xảy ra. Chúng ta không nhìn thấy chúng trước khi chúng xảy ra.
Chúng ta đánh
giá thấp việc có bao nhiêu cơ hội những sự kiện “không chắc chắn” sẽ xảy ra.
Các sự kiện ngạc nhiên và không thể xảy ra sẽ xảy ra nếu chúng có đủ cơ hội để
xảy ra. Có rất nhiều con đường để các sự kiện liên kết với nhau.
Việc nhận 5 mặt
sấp trong một vòng tung xúc xắc có thể xảy ra ở nơi nào đó, lúc nào đó với ai
đó. Cơ hội có lẽ nhỏ để một sự kiện xảy ra tại một nơi đặc biệt, thời điểm đặc
biệt hay với một người cụ thể. Nhưng với nhiều nơi, trải qua một thời gian dài
hay với nhiều cá nhân, điều không thể xảy ra có vẻ như sẽ xảy ra. Như Aristotle
nói: “Có khả năng những điều không có khả năng sẽ xảy ra.”
Ai đó lật được mặt sấp 20 lần trong một
vòng.
Thật thú vị, phải
không? Bị coi là một sự kiện biệt lập, nó có vẻ như không có khả năng xảy ra.
Nhưng với một nhóm đủ lớn và chọn từ đó, có thể nó sẽ xảy ra với ai đó. Trong một
nhóm 1,048,576 người, nó sẽ xảy ra với ai đó. Thực tế, ở Mỹ, một nước khoảng
280 triệu người, sự kiện có cơ hội 1 trên 1 triệu có khả năng xảy ra 280 lần một
ngày.
Có bao nhiêu khả năng hai người sinh cùng một
ngày?
Có nhiều cơ hội
đối với sự trùng hợp ngẫu nhiên. Ví dụ, trong một nhóm 23 người, xác suất là
50.7% để hai người có cùng ngày sinh nhật. Có vẻ như các sự kiện như thế này xảy
ra khi có nhiều cách để 2 người có chung một ngày sinh nhật không xác định. Hãy
quan sát, câu hỏi này không phải là có bao nhiêu khả năng để 2 người có chung một
ngày sinh nhật cụ thể nào đó. Câu hỏi ở đây là liệu có khả năng 2 người có cùng
một ngày sinh nhật bất kỳ không.
Bao nhiêu người
hiện diện tại bữa tối sinh nhật của Mary để có nhiều hơn 50% cơ hội mà một
trong số khách khứa có cùng ngày sinh với Mary? 183, vì chúng ta bây giờ làm việc
với ràng buộc “2 người phải có chung một ngày sinh nhật cụ thể nào đó.”
Qui mô gây ra vấn
đề. Khi các con số đủ lớn, những thứ không thể xảy ra sẽ xảy ra. Càng nhiều cơ
hội có sẵn hay thời gian càng dài, các sự kiện không chắc chắn sẽ xảy ra. Hãy hỏi:
Tất cả các kết quả có thể là gì và khả năng xảy ra của chúng? Còn gì nữa có thể
xảy ra?
Xây dựng nguyên nhân cho các sự kiện ngẫu
nhiên
Loài người đang tìm kiếm các mẫu, đang kể
chuyện về các con vật. Chúng ta tìm kiếm và tìm ra các mẫu trong thế giới và cuộc
đời của chúng ta, rồi dệt nên những câu chuyện xung quanh các mẫu đó để mang
chúng vào cuộc sống và đưa cho chúng ý nghĩa.
-
Micheal Shermer (Nhà xuất bản của cuốn Skeptic (Sự hoài nghi))
John tung một con xúc xắc 6 lần và kết quả
là (A) 623514 và (B) 666111.
Lựa chọn thay thế
nào cho kết quả đúng? Thậm chí nếu (A) trông có vẻ ngẫu nhiên và (B) trông như
một mẫu, trong các sự kiện độc lập, cả A và B đều có xác suất xuất hiện hay
không xuất hiện ngang nhau. Các sự kiện ngẫu nhiên có thể trông không ngẫu
nhiên. Trình tự độc lập thường chỉ ra thứ tự hoặc đường rạch. Ví dụ, trong chiến
tranh Thế giới thứ Hai, người ta thấy một mẫu trong các vụ đánh bom của Đức ở
London, hy vọng rằng vài nơi khác sẽ nguy hiểm hơn nơi này. Nhưng chúng được
phân bố ngẫu nhiên ở London.
Chúng ta muốn
tìm ra các lý do cho mọi loại sự kiện – ngẫu nhiên hay không. Chúng ta tìm kiếm
các mẫu thậm chí ở nơi chúng không tồn tại. Ví dụ, phải có cái gì đó quan trọng
đã xảy ra nếu một con số cụ thể cứ xuất hiện đi xuất hiện lại. Nhưng luôn luôn
có thể tìm thấy các mẫu và ý nghĩa trong một sự kiện nếu chúng ta tìm kiếm
chúng tích cực và nhặt bất kỳ cái gì một cách có chọn lọc mà nó phù hợp với mẫu
và bỏ qua mọi thứ khác không phù hợp. Nhưng chúng ta không thể tiên đoán mẫu
trước đó.
John tung 5 con xúc xắc và nhận 5 mặt 6 chấm.
Xác suất để việc
tung chứa một con số cụ thể là rất nhỏ, ở đây là 1 trong 7,776 (ví dụ,
6x6x6x6x6x6). Khi ta tung 5 con xúc xắc, có chính xác 7,776 kết hợp khác nhau của
các số có thể xuất hiện. Mỗi sự kết hợp đều có xác suất tương đương và một
trong số chúng sẽ xảy ra mỗi khi chúng ta tung 5 con xúc xắc. Thậm chí nếu một
sự kết hợp cụ thể nào đó (5 mặt sáu chấm) là không chắc xảy ra, không có sự kết
hợp đơn lẻ nào là không thể. Bất kỳ kết hợp nào xảy ra đơn giản là một trong số
các kết quả có khả năng xảy ra tương đương nhau. Có lẽ không chắc việc John
tung được 5 mặt sáu chấm, nhưng không phải là không thể.
Bất kỳ cái gì có
thể xảy ra nếu số lượng các khả năng đủ lớn. Con người đã nhìn thấy một mặt người
trên Sao Hỏa, những gương mặt trên đá, mây hay thậm chí trên miếng sandwich kẹp
pho mát. Nhưng đó không phải là sự bí ẩn. Cho một số lớn các hòn đá, mây, và
sandwich, ngay hoặc sau đó chúng ta sẽ tìm ra một cái trông giống như một gương
mặt, thậm chí một gương mặt cụ thể.
Tin vào phép lạ
Thanh tra Gregory: “Có điểm nào anh hi vọng
khiến tôi chú ý không?”
Sherlock Holmes: “Sự việc tò mò của con chó
trong đêm.”
Thanh tra Gregory: “Con chó chả làm gì trong
đêm.”
Sherlock Holmes nhấn mạnh: “Đó là điều đáng
tò mò.”
-
Arthur Conan Doyle (trích từ cuốn Silver Blaze (Ngọn lửa bạc))
Mary đang nghĩ đến việc gọi cho bạn cô ấy
Jill. Bỗng nhiên điện thoại reo và đó là Jill.
Có gì đó huyền
bí đang diễn ra? Không, Mary đã quên tất cả những lần Jill không gọi khi Mary
đang nghĩ về cô ấy, hay những lần ai đó khác gọi, hay những lần Jill gọi nhưng
Mary không nghĩ về cô ấy, hay những lần Jill không gọi khi Mary không nghĩ về
cô ấy. Khi Mary nghĩ về Jill và chuông reo, nó đã đăng ký như một sự kiện và
cái gì đó để chúng ta ghi nhớ. Khi Jill không gọi, nó không phải là sự kiện.
Không gì xảy ra hết. Không gì được đăng ký và do đó, không gì được ghi nhớ.
Chúng ta thường
ít chú ý hay không chú ý tới những lần không có gì xảy ra. Chúng ta không nên
nhìn vào những sự kiện quá khứ và tìm kiếm sự rõ ràng trong những sự kiện thú vị.
Chúng ta cần so sánh giữa những trường hợp không nguyên nhân hay không tác động
và nhìn vào những thứ khác có thể xảy ra thay thế.
“Tâm linh tiên đoán vòi rồng.”
Thật thú vị.
Nghe có vẻ quá chắc chắn là do may mắn. Cái chúng ta không biết là tâm linh
tiên đoán vòi rồng mỗi tuần. Như Marcus Tullius Cicero nói: “Dành cho những ai
bắn cả ngày mà thường không trúng mục tiêu.” Chúng ta thường không thấy thông
báo những tiên đoán không đúng, chỉ là những khoảng khắc hiếm hoi khi cái gì đó
xuất hiện. Chúng ta quên khi họ sai và chỉ nhớ khi họ đúng. Và nhiều lần chúng
ta muốn những cái đúng, vì thế chúng ta nghe thấy những gì chúng ta muốn nghe
và điền đầy vào các khoảng trống.
“Nghệ thuật tiên
tri rất khó, đặc biệt nếu tôn trọng tương lai.” Mark Twain đã viết như thế. Đó
là tại sao việc giữ thái độ hoài nghi với “những nhà tiên tri” lại quan trọng.
Những tiên đoán đúng của họ được công khai rộng rãi chứ không phải những tiên
đoán sai. Như Giáo sư Harvard Theodore Levitt nói: “Rất dễ trở thành nhà tiên
tri. Bạn làm 25 tiên đoán và những cái trở thành sự thực là những cái bạn nói về
nó.” Michel de Montaigne thêm vào: “Bên cạnh đó, không ai giữ ghi chép về các
nhà tiên tri sai lầm vì họ nhiều vô số và có mặt hằng ngày.”
Lời tiên đoán của
các nhà tiên tri luôn đủ xa so với tương lai để họ không bao giờ phải đối mặt với
kết quả khi họ sai. Hay họ tiên đoán rất chung chung để có thể áp dụng cho bất
kỳ ai hay bất kỳ kết quả nào mà chúng không thể bị coi là sai.
“Không có bằng chứng ma tồn tại.”
Vài thứ không thể
được chứng minh là sai. Thực tế không có bằng chứng nào về ma không tồn tại
cũng như không có bằng chứng nào xác nhận có ma. Điều được coi là sự thật phụ
thuộc vào số bằng chứng bổ sung cho nó, chứ không phải thiếu bằng chứng chống lại
nó.
Mary về nhà từ trường học và nói với John:
“Bạn em Alice đã chứng kiến một phép lạ.”
Nhà triết học
Scotland thế kỷ 18 David Hume giả thiết một bài kiểm tra để phân tích những
tuyên bố về những sự kiện màu nhiệm: “Không có bằng chứng nào đủ hiệu quả để tạo
ra một phép lạ, trừ khi bằng chứng của cùng một loại như thế này, đó là sự dối
trá của nó có lẽ màu nhiệm hơn thực tế mà nó được ưu ái thiết lập.”
Hume đề xuất bài
kiểm tra như sau: Nếu cái đối lập với điều đã cho có khả năng nhiều hơn, điều
đã cho có thể sai. Thế thì cái không có khả năng là cái đối lập, “Alice không
chứng kiến phép lạ” sẽ đúng chứ? Không, bởi vì phép lạ là bất khả thi nhưng vì
lời giải thích ảo tưởng thay thế có thể chắc chắn hơn. Bao nhiêu thứ bất khả
thi phải xảy ra để một phép lạ thành sự thật?
Nhà thơ Đức
Johann Wolfgang von Goethe nói: “Những điều kỳ diệu không nhất thiết là phép lạ.”
Một sự kiện không thể giải thích được không có nghĩa nó là phép lạ. Không có giả
thuyết nào có thể giải thích mọi thứ. Như Michael Shermer nói: “Suy luận của
tôi là LAPD [Los Angeles Police Department – Sở cảnh sát Los Angeles] có thể giải
quyết 90% các vụ giết người hằng năm. Chẳng lẽ chúng ta giả thiết rằng 10% còn
lại là nguyên nhân siêu tự nhiên hay huyền bí ư? Không, tất nhiên là không, vì
tất cả chúng ta đều hiểu rằng cảnh sát không thể giải quyết hết tất cả các vụ
giết người huyền bí.”
Bertrand Russell
nói trong cuốn A History of Western
Philosophy (Lịch sử Triết học phương Tây): “Sự không chắc chắn, trong hình ảnh
của những hy vọng sinh động và những sợ hãi, là đau khổ, nhưng phải được kéo
dài nếu chúng ta muốn sống không cần sự hỗ trợ từ những câu chuyện thần tiên dễ
chịu.”
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét