CHARLES T. MUNGER – BÀI PHÁT BIỂU TẠI LỄ TRAO HỌC VỊ CỦA TRƯỜNG HARVARD, 13 THÁNG 6 NĂM 1986
Toa thuốc đảm bảo đau khổ trong cuộc đời
Bây giờ Hiệu trưởng
Berriford đã lựa chọn một trong những người nhận ủy thác già nhất và phục vụ
lâu nhất để làm một bài phát biểu tại lễ trao học vị, buộc người diễn thuyết phải
đưa ra hai câu hỏi trong đầu:
1) Tại
sao lại có sự lựa chọn này? Và,
2) Bài
phát biểu sẽ kéo dài bao lâu?
Tôi sẽ trả lời
câu hỏi đầu tiên từ kinh nghiệm lâu dài của tôi với Berrisford. Ông ấy đang
mong muốn cải thiện danh tiếng cho trường chúng ta theo cách một người đàn ông
thể hiện đầy tự hào với con ngựa có thể đếm đến bẩy của mình. Người đó biết rằng
đếm đến bảy chỉ là một hành vi toán học không hơn nhưng ông ta vẫn kỳ vọng được
công nhận vì làm điều đó rất vẻ vang, nếu cân nhắc đến việc người thể hiện là một
con ngựa.
Câu hỏi thứ hai,
liên quan đến độ dài của bài phát biểu. Tôi sẽ không trả lời trước. Nó có thể
cướp đi những gương mặt đang hếch lên vì tò mò đầy sinh động và sự quan tâm rõ
ràng của các bạn, tôi muốn giữ lại, bất kể nguyên nhân.
Nhưng tôi sẽ nói
cho các bạn, tôi quan tâm tới độ dài bài phát biểu gây vấn đề với bản thân bài
phát biểu thế nào. Tôi thấy rất tự đắc khi được mời phát biểu. Trong khi không
có kinh nghiệm diễn thuyết nơi công cộng thực tế nào, tôi giữ đai đen về sự gan
dạ, và ngay lập tức tôi xem Demosthenes và Cicero là hình mẫu, và dự liệu cố gắng
kiếm được lời khen như Cicero đã cho khi được hỏi, ông ấy thích nhất bài nào
trong số các bài văn tế của Demosthenes. Cicero đáp rằng: “Cái dài nhất.”
Tuy nhiên, may cho
các độc giả, tôi cũng nghĩ về lời phê bình nổi tiếng của Samuel Johnson khi ông
bình thơ của Milton, Paradise Lost
(Thiên đường đã mất), đã nói rất đúng: “Không ai mong nó dài hơn.” Và điều đó
khiến tôi xem xét xem trong số toàn bộ 20 bài phát biểu tốt nghiệp tại trường
Harvard tôi đã từng nghe, bài nào tôi ước nó dài hơn. Chỉ có một bài như vậy,
do Johnny Carson phát biểu, chỉ định các toa thuốc của Carson để đảm bảo nghèo
khổ suốt đời. Do đó, tôi quyết định lặp lại bài phát biểu của Carson nhưng ở dạng
mở rộng hơn bằng cách thêm vào các toa thuốc của chính tôi.
Sau tất cả, tôi
già hơn Carson nhiều so với khi ông ấy phát biểu, và đã chịu thất bại, nghèo khổ
thường xuyên hơn, theo nhiều cách hơn có thể so với một người hài hước duyên
dáng phát biểu ở tuổi trẻ hơn. Tôi hoàn toàn đủ phẩm chất để mở rộng chủ đề của
Carson.
Những gì Carson
đã nói là ông ấy không thể nói với thế hệ đang tốt nghiệp mình hạnh phúc thế
nào, nhưng có thể nói với họ bằng kinh nghiệm bản thân, đảm bảo nghèo khổ như
thế nào. Các toa thuốc của Carson chắc chắn gây nghèo khổ gồm:
1) Nuốt
phải hóa chất trong nỗ lực thay đổi tâm trạng hay quan niệm;
2) Ghen
tỵ; và
3) Oán
giận.
Tôi vẫn có thể hồi
tưởng lại niềm tin tuyệt đối của Carson khi ông ấy nói ông đã thử những thứ đó
lần này qua lần khác và trở nên khốn khổ như thế nào.
Thật dễ hiểu toa
thuốc đầu tiên cho nghèo khổ của Carson – nuốt phải hóa chất. Tôi thêm vào tiếng
nói của mình. Bốn người bạn thân nhất của tôi thời trẻ đều rất thông minh, đạo
đức, thuộc loại hài hước, được ủng hộ về nhân cách và nền tảng. Hai người đã chết
từ lâu, với đóng góp của rượu, và người thứ ba đang sống trong rượu – nếu bạn gọi
đó là sống. Trong khi sự nhạy cảm biến hóa, nghiện ngập có thể xảy ra với bất cứ
ai trong chúng ta, thông qua một quá trình tinh tế mà trái phiếu suy thoái quá
nhẹ để cảm nhận được cho đến khi chúng đủ mạnh để bị vỡ. Và tôi chưa từng gặp
ai, trải qua hơn 6 thập kỷ của cuộc đời, toàn bộ cuộc đời bị việc quá sợ hãi và
xa lánh con đường lừa đảo như thế, làm cho tồi tệ hơn đến mức bị phá hủy.
Tất nhiên ghen tị
gia nhập với hóa chất để chiến thắng vài loại giá định lượng gây nghèo khổ. Nó
tàn phá lâu dài trước khi nhận một nốt xấu theo luật Moses. Nếu các bạn mong muốn
giữ lại đóng góp của ghen tỵ với nghèo khổ, tôi khuyến cáo các bạn đừng bao giờ
đọc bất kỳ tiểu sử nào của Samuel Johnson, một con chiên tốt, vì cuộc đời ông ấy
minh họa một cách đầy hấp dẫn khả năng và lợi thế vượt qua sự ghen tỵ.
Oán giận luôn
làm việc với tôi chính xác như với Carson. Tôi không thể khuyến cáo nó đủ nhiều
với các bạn nếu các bạn mong muốn nghèo khổ. Johnson đã phát biểu rất hay khi
ông nói rằng, cuộc đời khó nuốt đủ khi không ôm chặt lớp vỏ cay đắng của oán giận.
Đối với những ai
trong số các bạn muốn nghèo khổ, tôi cũng khuyến cáo kiềm chế thực hành thỏa hiệp
Disraeli, được thiết kế cho những ai thấy việc rời bỏ oán giận là bất khả thi.
Disraeli, nổi lên như một trong những thủ tướng vĩ đại, học cách từ bỏ trả thù
như một kích thích hành động, nhưng ông đã giữ lại một lối ra cho oán giận, bằng
cách để tên những người hành động sai trái với ông lên các mẩu giấy trong ngăn
kéo. Sau đó, hết lần này đến lần khác, ông kiểm tra lại những cái tên này, và
vui vẻ ghi chú lên cách mà thế giới đã dìm kẻ thù của ông xuống, không cần ông
trợ giúp.
Vâng, quá nhiều
đối với ba toa thuốc của Carson. Giờ đây lại có thêm bốn toa nữa từ Munger:
Trước hết, hãy trở nên không đáng
tin cậy. Đừng trung thành làm những gì bạn muốn làm. Nếu bạn chỉ làm chủ một
thói quen, bạn sẽ đối trọng với tác động kết hợp từ tất cả đức hạnh của bạn, dù
tuyệt thế nào đi nữa. Nếu bạn muốn trở nên không đáng tin và bị loại trừ khỏi
nhóm người tốt nhất và khỏi một công ty, toa thuốc này là dành cho bạn. Hãy làm
chủ thói quen này và bạn luôn luôn có thể đóng vai con thỏ trong truyền thuyết,
trừ việc thay vì bị một con rùa tốt vượt qua, bạn sẽ bị vượt qua bởi hàng lũ,
hàng lũ những con rùa tầm thường, và thậm chí bởi cả những con rùa mang nạng.
Tôi phải cảnh
báo các bạn rằng, nếu các bạn không tuân theo toa thuốc đầu tiên của tôi, rất
khó kết thúc trong nghèo khổ, ngay cả nếu bạn bắt đầu bất lợi. Tôi có một người
bạn cùng phòng thời đại học, đã và đang mắc chứng khó đọc nghiêm trọng. Nhưng
anh ấy có lẽ là một người đáng tin cậy nhất mà tôi từng biết. Anh ấy có một cuộc
đời tuyệt vời cho đến giờ, một người vợ xuất sắc và những đứa con, giám đốc điều
hành của một công ty nhiều tỷ đôla. Nếu bạn muốn tránh một kết quả dạng này –
thuận lợi, văn hóa chính thống, có tính xây dựng – bạn đơn giản không cần dựa
vào các khuyết tật khác của mình để giữ bạn quay lưng lại nếu bạn cố chấp muốn
trở nên đáng tin cậy.
Tôi không thể ở
đây giới thiệu về cuộc đời được mô tả là “tuyệt vời cho đến giờ”, mà không củng
cố khía cạnh “cho đến giờ” của điều kiện nhân sinh, bằng cách lặp lại ghi chú của
Croesus, từng là ông vua giàu nhất thế giới: “Giờ tôi đang nhớ đến những lời của
nhà sử học Solon: ‘Không có cuộc đời người nào được tính là hạnh phúc cho đến
khi nó kết thúc.’”
Toa thuốc thứ hai của tôi cho nghèo khổ là
hãy học mọi thứ bạn có thể từ kinh nghiệm của chính bạn, tối thiểu hóa những gì
bạn gián tiếp học từ tốt xấu của người khác, dù sống hay đã chết. Toa thuốc này
là nhà sản xuất nghèo khổ bách phát bách trúng, đạt tỷ lệ cao thứ hai.
Bạn có thể nhìn
thấy các kết quả từ việc không học từ sai lầm của người khác, đơn giản bằng
cách nhìn vào chính mình. So với các thảm họa chung của loài người, có ít biết
bao – những người chết vì uống rượu lái xe, người tàn tật vì lái xe ẩu, người bị
bệnh hoa liễu không thể chữa được, các sinh viên đại học sáng láng bị chuyển đổi
thành zombie bị tẩy não là thành viên giáo phái phá hoại, thất bại kinh doanh
do lặp lại sai lầm rõ ràng từ người tiền nhiệm, muôn dạng điên rồ của đám đông,
v.v…Tôi khuyến nghị một đầu mối đáng nhớ để tìm ra cách đi tới rắc rối thực tế
từ một lỗi không gây chú ý, không bình thường, hiện đại thường nói là: “Nếu ban
đầu bạn không thành công, vâng, vì bay lượn quá nhiều.”
Khía cạnh khác của
việc tránh xa trí khôn gián tiếp là qui tắc: không học hỏi từ những gì tốt nhất
được làm trước những gì của bạn. Toa thuốc này có nghĩa là hãy trở nên vô giáo
dục như bạn có thể một cách hợp lý.
Có lẽ bạn sẽ
nhìn ra loại kết quả không nghèo khổ bạn có thể tránh tốt hơn nếu tôi vẽ ra một
bảng biểu lịch sử ngắn. Ngày xưa có một người đàn ông cần mẫn cai quản công việc
của các vị tiền bối tài giỏi nhất, mặc dù xuất thân nghèo khổ và không có nhiều
thời gian cho hình học giải tích. Cuối cùng tác phẩm gốc của ông ấy thu hút sự
chú ý rộng rãi và ông nói về tác phẩm:
“Nếu tôi nhìn xa
hơn người khác, đó là vì tôi đứng trên vai những người khổng lồ.”
Bộ xương của người
đàn ông đó nằm ở Westminster Abbey, dưới một tấm bia khắc không bình thường:
“Nơi đây nằm xuống
phần còn lại của những gì đã chết trong Ngài Isaac Newton.”
Toa thuốc thứ ba của tôi dành cho các bạn
vì một cuộc đời đầy suy tư mờ ảo và khổ sở, là hãy bỏ qua câu chuyện họ kể với
tôi khi tôi còn rất trẻ, về một người quê mùa đã bảo: “Tôi ước tôi biết nơi nào
tôi sẽ chết, và tôi sẽ không bao giờ tới đó.” Hầu hết mọi người đều cười nhạo
(như các bạn đang làm) về sự thiếu hiểu biết của gã quê mùa đó và bỏ qua trí
khôn cơ bản của anh ta. Nếu kinh nghiệm của tôi là một bản chỉ dẫn, định hướng
của gã quê mùa đó cần được những ai muốn nghèo khó tránh xa bằng mọi giá. Để
giúp cho thất bại, bạn nên chiết khấu không minh bạch, không cần thông điệp hữu
dụng nào, phương pháp của gã quê mùa, giống như cái đã dùng trong bài phát biểu
của Carson.
Những gì Carson
làm là hướng tới nghiên cứu làm sao tạo ra X bằng cách đặt câu hỏi ngược lại, tức
là, nghiên cứu làm sao tạo ra “không phải là X”. Nhà toán học vĩ đại, Jacobi, có
chính xác một hướng giống như Carson và nổi tiếng vì việc lặp lại của ông ấy
trong một câu nói: “Đảo ngược lại, luôn luôn đảo ngược lại.” Đó là bản chất tự
nhiên của mọi thứ, vì Jacobi biết, nhiều bài toán rất khó được giải chỉ khi
chúng được đặt vấn đề ngược lại. Ví dụ, khi hầu hết mọi người đang cố gắng sửa
lại luật điện từ của Maxwell cho nhất quán với các luật chuyển động của Newton,
Einstein lại khám phá ra một tương quan đặc biệt khi ông thay đổi 180 độ và sửa
lại các luật của Newton cho khớp với luật của Maxwell.
Chỉ là quan điểm
của tôi, khi một tiểu sử được chứng nhận, rằng Charles Robert Darwin có lẽ được
xếp hạng gần trung bình trong thế hệ tốt nghiệp trường Harvard năm 1986. Nhưng
ông ấy bây giờ nổi tiếng trong lịch sử khoa học. Đây chính xác là dạng ví dụ bạn
không nên học tập nếu muốn tối thiểu hóa kết quả từ khoản hiến tặng của chính bạn.
Kết quả của
Darwin là do, trong thước đo rộng hơn với phương pháp làm việc của ông, đã vi
phạm tất cả các qui tắc nghèo khổ của tôi và đặc biệt nhấn mạnh khuynh hướng
nhìn ngược trở lại, trong đó ông luôn chú ý ưu tiên bằng chứng có xu hướng bác
bỏ những gì được ấp ủ và giả thuyết khó thắng lợi ông đã nghĩ ra. Ngược lại, hầu
hết mọi người đều đắc thắng sớm và sau đó củng cố xu hướng xử lý mới cùng những
thông tin không xác nhận, vì thế kết luận gốc duy trì nguyên vẹn. Họ trở thành
những người mà Philip Wylie đã quan sát được: “Bạn không thể ép ra một xu giữa
cái họ đã biết và cái họ sẽ không bao giờ học.”
Cuộc đời của
Charles Darwin minh họa cách làm sao một con rùa có thể vượt qua những con thỏ,
cực kỳ khách quan, giúp người có mục tiêu kết thúc như người chơi duy nhất mà
không cần bịp mắt trong trò chơi ‘dính đuôi con tuần lộc’.
Nếu các bạn tối
thiểu sự khách quan, các bạn bỏ qua không chỉ một bài học từ Darwin mà cả bài học
từ Einstein. Einstein nói rằng các lý thuyết thành công của ông đến từ: “Tò mò,
tập trung, kiên trì và tự phê bình.” Và tự phê bình với ông có nghĩa là kiểm thử,
rồi phá hủy những ý tưởng vô cùng yêu mến của chính ông.
Cuối cùng, tối thiểu hóa sự khách
quan sẽ giúp bạn có ít hứa hẹn và gánh nặng sở hữu hàng hóa khắp nơi, vì sự
khách quan không chỉ làm việc với các nhà vật lý và sinh học vĩ đại. Nó cũng tạo
thêm sức mạnh cho công việc của nhà thầu đường ống ở Bemidji. Do đó, nếu bạn giải
thích thật với bản thân như yêu cầu, rằng bạn giữ lại mọi khái niệm về tuổi trẻ
của mình, bạn sẽ an toàn ở dưới đường, không chỉ đạt đến việc thiếu hiểu biết tối
đa, mà còn đạt đến bất kỳ sự nghèo khó nào qua các trải nghiệm không vui vẻ gì
trong kinh doanh.
Giờ kiểu đi ngược
của bài phát biểu đã khớp với kiểu đi ngược của số phận, lấy cảm hứng từ đoạn lặp
của Elihu Root khi nói về chú chó đi tới Dover, “bước từng bước (leg over leg)”.
Gửi tới khóa 1986:
Thưa các quí
khách, có lẽ mỗi người trong các bạn đều có thể vươn cao qua cách sử dụng mỗi
ngày của cuộc đời dài vào mục tiêu thấp.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét