Hồi cuối của Chủ Nghĩa Tư Bản
Dự án
Một Vành Đai Một Con Đường của Trung Quốc
Khi cúi chào Trung Quốc, Apple đã bắt chúng ta phải nhìn nhận sâu hơn về
vai trò thực sự của kinh doanh trong xã hội.
“Trung Quốc có thể nổi lên trong vài
năm tới như là nhà cung cấp vốn lớn nhất thế giới.” – Viện Brookings, tháng
giêng năm 2017.
Cuộc xung đột
các triết lý cạnh tranh kinh tế cơ bản đã trở thành bản tin nổi bật nhất trong
tuần, cùng với số phận của chủ nghĩa tư bản dân chủ đang lơ lửng treo trên bàn
cân. Và dù có vẻ quá sớm để gọi tên người chiến thắng, xu hướng cho thấy chắc
chắn nó không tốt đẹp như cách chúng ta hiểu về nền dân chủ ở Phương Tây.
Đầu tiên, tin tức.
Cúi đầu trước pháp luật Trung Quốc, Apple sẽ lưu khóa dữ liệu khách hàng người
Trung Quốc ở bên trong Trung Quốc – đảm bảo các thông tin này nằm dưới sự giám
sát của pháp luật Trung Quốc, một hệ thống như Yonatan Zunger đã chỉ ra, hoàn
toàn khác biệt với Hoa Kỳ, nơi Apple từ trước tới giờ vẫn bảo vệ khách hàng
Trung Quốc của mình.
Tại sao lại có
chuyện này? Chắc chắn nó sẽ thổi bay quyền riêng tư của các khách hàng người
Trung Quốc của Apple, nhưng lại một lần nữa, giả thiết cho rằng một công ty –
dù hùng mạnh như Apple – có thể áp đặt các chính sách của họ lên nhà nước Trung
Hoa là quá ngây thơ. Không, theo quan điểm của tôi, đó là vấn đề vì nó tạo một
tiền lệ cho cách tiếp cận tới chủ nghĩa tư bản theo kiểu đặt lợi nhuận trên
nguyên tắc, bất kể tác động bên ngoài hay hậu quả lâu dài. Và tất cả chúng ta đều
cần phải quan ngại.
Giờ không thể
tranh cãi rằng phiên bản cơ bắp nhất của chủ nghĩa tư bản toàn cầu là thương hiệu
hiện đang được nhà nước Trung Quốc vận hành. Hãy gọi nó là chủ nghĩa tư bản độc
đoán – vì nó là một hệ thống kinh tế theo định hướng thị trường, trong đó thị
trường bị nhà nước độc quyền kiểm soát. Thương hiệu này của chủ nghĩa tư bản được
hình thành dựa trên các nền tảng chính trị khác nhau căn bản từ thứ chủ nghĩa
tư bản dân chủ chúng ta đang cổ xúy ở Mỹ. Và dù bất kỳ lý do nào, kể cả việc Mỹ
đang rút lui khỏi tiến trình toàn cầu hóa, chủ nghĩa tư bản độc quyền cũng đang
phát triển với tốc độ chóng mặt, tài trợ cho các khoản đầu tư khổng lồ vào AI
và các công nghệ khác, các tài nguyên và hàng hóa quan trọng, và cả các khu vực
chiến lược. Trung Quốc hiện là nhà đầu tư lớn nhất vào Mỹ Latin, Pakistan, Châu
Phi. Trong khi đó Mỹ đã thất bại khi đầu tư vào chính cơ sở hạ tầng của mình,
Trung Quốc đã trải qua một năm kêu gọi cho dự án hàng tỷ đô “con đường tơ lụa mới”
– hứa hẹn củng cố ảnh hưởng của quốc gia này lên một nửa thế giới.
Khi Hoa Kỳ rút lui
khỏi lập trường toàn cầu hóa, các tập đoàn vốn xuất thân và đặt trụ sở tại Mỹ -
niềm tự hào của hệ thống kinh tế của chúng ta – sẽ không còn nữa. Tại sao? Tăng
trưởng là mục tiêu thiêng liêng nhất của chủ nghĩa tư bản, và người Trung Quốc
biết điều đó.
Điều đó mang
chúng ta tới Apple.
Trung Quốc là thị
trường tăng trưởng quan trọng nhất của Apple. Vì hầu hết chỉ kinh doanh phần cứng,
công ty này đã thoát khỏi sự kiểm soát của chính phủ vốn cản trở sự tiếp cận thị
trường Trung Quốc với các công ty điều khiển thông tin như Google hay Facebook.
Nhưng khi dịch vụ của Apple và các doanh nghiệp iCloud đã phát triển thành động
lực mới then chốt của lợi nhuận, Apple thấy mình đang đứng trước ngã tư đường.
Liệu nó có nên duy trì các nguyên tắc chủ nghĩa tư bản dân chủ của mình, thứ vốn
rất ít khi cân bằng được quyền cá nhân với quyền nhà nước? Apple đã thể hiện điều
đó khi khẳng định lập trường trong vụ iPhone của tay sát thủ San Bernadino vài
năm trước. Hay liệu nó nên cúi mình trước những ràng buộc của chủ nghĩa tư bản
độc đoán của Trung Quốc – nơi đặt lợi ích của nhà nước lên trên lợi ích cá
nhân?
Cuối tuần chúng
ta đã có câu trả lời. Phải, gần như tất cả các công ty toàn cầu đều phải sống
trong màu xám khi kinh doanh ở Trung Quốc. Nhưng hầu như mọi người đều cho rằng
bán chất giặt tẩy, ô tô, hay giày chỉ là một hoạt động phi chính trị thuần túy.
Nhưng còn việc tham gia vào việc kinh doanh cung cấp cho nhà nước quyền truy cập
vào dữ liệu cá nhân nhạy cảm nhất của khách hàng thì sao? Đây là điều hầu hết
các công ty dữ liệu ở Thung Lũng Silicon không muốn (hoặc không thể) vượt qua.
Giờ hết rồi.
Apple hiện tại đã đặt tăng trưởng và lợi nhuận của mình lên trên các nguyên tắc
trước kia, những nguyên tắc – vốn đứng vững trong chủ nghĩa tư bản dân chủ -
đang trở nên suy yếu nghiêm trọng. Tiền lệ này quá nổi bật – và tôi nghĩ sẽ còn
nhiều quân domino nữa ngã xuống. Có lẽ trong mười năm tới, mọi công ty công nghệ
lớn – kể cả Google và Facebook – cũng sẽ chơi theo luật của Trung Quốc chăng? Nếu
vậy, nó sẽ tác động thế nào tới những nguyên tắc xã hội của chúng ta? Tôi rùng
mình khi nghĩ tới ngày đó.
John Battelle
Ngày 26 tháng 2 năm 2018
