Elon Musk – Kiến trúc sư của tương lai
Những kế hoạch thay đổi thế giới của nhà phát minh này là: sống
được trong không gian, cách mạng hóa giao thông tốc độ cao, phát minh lại ô tô
– và hy vọng tìm thấy tình yêu trên đường đi.
Musk
tại SpaceX ở Hawthorne, California, mùa thu này. Ảnh: Mark Seliger của Rolling
Stone.
Đó là vào giữa
buổi chiều một ngày thứ sáu tại trụ sở chính SpaceX ở Hawthorne, California, ba
người con của Elon Musk đang tụ tập quanh anh – một trong cặp sinh ba và hai đứa
trẻ sinh đôi.
Musk mặc chiếc
áo thun màu xám và ngồi trên chiếc ghế xoay ở bàn làm việc, không phải là một
phòng riêng sau cánh cửa đóng kín, mà là một căn góc gần gũi ai cũng có thể tới
lui, được trang trí với những vật phẩm về không gian vũ trụ, các bức ảnh tên lửa,
những vật lưu niệm từ Tesla và các công ty khác của anh.
Elon
Musk chụp ở Hawthorne, California, ngày 5 tháng 10, 2017. Ảnh Mark Seliger chụp
cho Rolling Stone.
Hầu hết mọi người
đều nói, có một poster chân dung của một ngôi sao mới nổi với tiêu đề bên dưới
viết rằng: “Khi bạn ước dưới một vì sao đang rơi, những giấc mơ của bạn có thể
thành sự thật. Nhưng khi đó thực ra là một thiên thạch đang đâm xuống Trái đất
phá hủy toàn bộ sự sống. Thế là bạn sẽ bị lừa, bất kể bạn ước cái gì. Trừ việc muốn
chết do thiên thạch.” Đối với hầu hết mọi người, chuyện này có lẽ chỉ là màn
hài hước đen tối, nhưng trong bối cảnh này, nó cũng là lời nhắc nhở về kế hoạch
lớn của Musk: tạo ra môi trường sống cho nhân loại trên các hành tinh và mặt
trăng khác. Nếu chúng ta không đưa nền văn minh tiến vào Kỷ Nguyên Tăm Tối
(Dark Ages) trước khi Musk hay một trong những người kế thừa giấc mơ của anh
kéo nó vào, thì Musk có lẽ sẽ được nhớ tới như là một trong những nhân vật có ảnh
hưởng nhất trong thiên niên kỷ này. Trẻ em trên tất cả những hành tinh tương đồng
với Trái Đất trong vũ trụ sẽ trông đợi tới Musk Day (ngày của Musk), khi chúng
được nghỉ để kỷ niệm ngày sinh của một nhân vật từ Trái đất, người đã một mình
một tay mở ra kỷ nguyên thuộc địa hóa vũ trụ.
Và đó chỉ là một
trong các tham vọng của Musk. Những tham vọng khác còn có cả chuyển đổi ô tô, hộ
gia đình và càng nhiều ngành công nghiệp càng tốt từ việc dùng nhiên liệu hóa
thạch sang năng lượng bền vững; triển khai một hình thức vận chuyển cao tốc mới
từ thành phố này sang thành phố khác qua các ống chân không; giảm bớt tắc nghẽn
giao thông bằng một tổ ong chứa các đường hầm dưới lòng đất trang bị thiết bị
trượt điện cho xe ô tô và người đi làm; tạo ra một giao diện trí tuệ – máy tính
để cải thiện sức khỏe và trí não con người; cứu nhân loại khỏi nguy cơ trong
tương lai đến từ trí tuệ nhân tạo – thứ mà một ngày nào đó sẽ trở nên điên cuồng
rồi quyết định (một cách rất hợp lý) rằng phải loại bỏ giống loài phi logic như
loài người đi.
Cho đến nay,
Musk, 46 tuổi, vẫn chưa hoàn thành được bất kỳ cái nào trong những mục tiêu
trên.
Nhưng những gì
anh đã và đang làm lại khiến rất ít người đang sống có thể đòi hỏi: cày ủi chăm
chỉ, dù không có bất kỳ kinh nghiệm nào, trong 2 lĩnh vực có nhiều rào cản cao
tới mức khó tin để bước vào – đó là sản xuất ô tô (Tesla) và tên lửa (SpaceX) –
rồi tạo ra những sản phẩm tốt nhất trong những ngành công nghiệp này, dù được
đo bằng bất cứ thước đo có nghĩa nào mà bạn có thể nghĩ tới. Trong quá trình
này, anh đã xoay sở để bán cho thế giới khả năng đạt được mục tiêu cao cả tới mức,
nếu từ miệng của bất kỳ ai khác, họ sẽ gọi điều đó là không tưởng.
Ít nhất là với hầu
hết mọi người trên thế gian. “Tôi đang nhìn vào những tổn thất trong ngắn hạn.”
Musk nói, bị gián đoạn bởi CNBC trên chiếc iPhone của anh. Anh nói chuyện với
các con của mình mà không ngước lên. “Này các chàng trai, hãy kiểm tra cái này:
Tesla có vị trí ngắn hạn cao nhất trên toàn bộ thị trường chứng khoán. Một vị
trí ngắn hạn $9 tỷ.”
Những đứa trẻ
nghiêng đầu nhìn vào điện thoại, một bảng đầy các con số mà tôi không hiểu. Vì
thế, Griffin, cậu bé 13 tuổi, giải thích cho tôi: “Họ đang cược rằng chứng
khoán sẽ giảm, và họ đang thu được tiền. Nhưng khi nó lên cao, họ sẽ mất một số
tiền khủng.”
Musk nói: “Họ là
lũ cá mập muốn chúng tôi chết đi. Họ liên tục tạo ra tin đồn giả và khuếch đại
bất cứ tin tiêu cực nào. Đó thực sự là một sự khiêu khích lớn khi nói dối và tấn
công tính ngay thẳng của tôi. Điều đó thực kinh khủng. Nó thật…”
Anh bỏ lửng câu
nói ở đó, như thường làm khi bị một suy nghĩ nào đó chiếm giữ. Tôi cố giúp: “Vô
đạo đức?”
“Nó thật…” Anh lắc
đầu và đấu tranh tìm một từ đúng, rồi nhẹ nhàng nói “Đau lòng.”
Rất dễ nhầm lẫn
một người là ai với những gì họ làm, và thế là biến chúng thành một nhân vật biếm
họa phù hợp gọn ghẽ với quan điểm sách vở của cả thế giới. Nền văn hóa của
chúng ta luôn cần những nhân vật phản diện và các anh hùng, những kẻ ngu ngốc
và thiên tài, những con dê tế thần và những người mẫu nhập vai. Tuy nhiên, bất
chấp những ý kiến trái chiều, Elon Musk không phải là robot được gửi từ tương
lai tới cứu rỗi nhân loại. Anh cũng không phải là một thiên tài có hiệu ứng cảm
xúc được thay thế bằng trí tuệ như siêu máy tính. Trong suốt 9 tháng báo cáo,
quan sát Musk làm mọi thứ từ chiến lược hạ cánh trên Sao Hỏa với đội ngũ kỹ thuật
tên lửa tới việc lên kế hoạch cho những đột phá kế tiếp cùng các chuyên gia trí
tuệ nhân tạo của anh, tôi học được rằng, anh ấy là một người khác rất, rất xa
những gì mà huyền thoại và danh tiếng của anh khiến chúng ta tưởng tượng ra.
Tờ New York
Times gọi anh là “một doanh nhân thành công và quan trọng nhất thế giới”. Chuyện
này rất dễ hiểu: Anh có lẽ là người duy nhất gây dựng 4 công ty tỷ đô – PayPal,
Tesla, SpaceX và Solar City. Nhưng cốt lõi là anh ấy không phải là một doanh
nhân. Anh ấy là một kỹ sư, một nhà phát minh, và như anh tự nhận, “một nhà công
nghệ”. Giống như một kỹ sư có năng khiếu tự nhiên, anh có thể tìm được những
thiếu sót trong thiết kế, các lỗ hổng và cả những điều phóng đại quá mức trong
các công cụ đang chi phối nền văn minh của chúng ta.
“Anh ấy có thể
nhìn thấy mọi thứ rõ ràng hơn theo cách mà không ai khác ngoài tôi có thể hiểu.”
Em trai Kimbal của anh nói. Kimbal nói về tình yêu của anh trai với cờ vua
trong những năm đầu đời, và cho biết thêm rằng: “Có một thứ trong cờ vua, nếu bạn
nhìn trước được 12 nước đi thì bạn là bậc thầy. Và trong bất kỳ hoàn cảnh cụ thể
nào, Elon đều có thể nhìn trước 12 nước.”
Getty
Các con của anh
nhanh chóng ra về với mẹ chúng, Justine – vợ cũ của Musk. “Tôi ước chúng tôi có
thể vẫn là công ty tư nhân với Tesla.” – Musk nói khẽ khi bọn trẻ vừa rời khỏi.
“Trở thành công ty đại chúng thực sự khiến chúng tôi kém hiệu quả.”
Theo sau đó là …
im lặng. Musk ngồi trên bàn làm việc, nhìn vào điện thoại, nhưng không gõ hay đọc
gì. Rồi anh tự cúi người xuống sàn, thư giãn lưng trên một con lăn mát xa. Sau
khi xong, tôi bắt đầu cuộc phỏng vấn bằng cách hỏi về Model 3 của Tesla vừa ra
mắt 1 tuần trước, và cảm giác lúc đó như thể đang đứng trên sân khấu và nói với
thế giới rằng anh mới chỉ thành công bước đầu trong một kế hoạch 14 năm vẫn
đang trong quá trình thực hiện: khởi động những chiếc ô tô điện xa xỉ, và một
chiếc xe điện trên thị trường đại chúng.
Đối với Musk,
thành tựu này không chỉ là sản xuất một chiếc xe điện 35.000 đô, mà trong quá
trình sản xuất chiếc xe điện $35.000, việc đó hay ho và cần thiết đến mức khiến
các nhà sản xuất ô tô khác phải ngưng xe chạy gas để lao vào cạnh tranh. Chắc chắn
rồi, trong vòng 2 tháng kể từ khi ra mắt, cả GM lẫn Jaguar Land Rover đều thông
báo họ cũng đã lên kế hoạch loại bỏ ô tô chạy gas để chuyển sang chạy hoàn toàn
bằng điện.
Musk nghĩ một
lúc, bắt đầu trả lời, rồi lại dừng lại. “Ừm, thực ra, hãy để tôi đi vệ sinh đã.
Sau đó tôi sẽ đề nghị anh lặp lại câu hỏi đó.” Dừng lâu hơn một chút. “Tôi cũng
phải dỡ bỏ những thứ khác trong đầu tôi.”
5 phút sau, Musk
vẫn không quay lại. Sam Teller, Chánh văn phòng của anh ấy, nói: “Tôi sẽ quay lại
ngay.”
Vài phút sau, cả
hai lại xuất hiện và hơi vội vàng, đang thì thầm với nhau. Sau đó Musk trở lại
bàn làm việc.
Tôi đề nghị:
“Chúng ta có thể đặt lịch lại vào một ngày khác nếu lúc này là một thời điểm xấu.”
Musk đan tay đặt
trên mặt bàn, tự giễu và từ chối.
“Có lẽ tôi mất
chút thời gian để đưa mọi thứ vào đúng nhịp điệu.”
Sau đó anh thở
dài và kết thúc nỗ lực trong sự bình tĩnh. Anh do dự nói: “Tôi vừa mới chia tay
bạn gái. Tôi đã thực sự yêu, và nó làm tôi tổn thương theo hướng thật tệ.”
Anh dừng một lúc
rồi tự sửa lại: “Ồ, cô ấy chia tay với tôi hơn là tôi chia tay với cô ấy, tôi
nghĩ thế.”
Rồi trả lời cho
câu hỏi trước đó: Thật ngạc nhiên, thất vọng và kinh khủng đến mức không thể kiểm
soát nổi khi ra mắt Model 3. Musk giải thích: “Tôi đã trải qua nỗi đau tình cảm
trầm trọng trong vài tuần gần đây. Trầm trọng. Cần mọi ounce ý chí để có thể
làm sự kiện Model 3 và không được trông giống như những anh chàng tuyệt vọng nhất
xung quanh. Suốt những ngày đó, tôi phát bệnh. Rồi tôi phải tự nâng tinh thần
lên: uống vài cốc Red Bulls, đi chơi với những người tích cực và sau đó, tự nói
với mình: ‘Tất cả những con người này đang phụ thuộc vào mình. Được rồi, làm đi
thôi!”
Vài phút trước sự
kiện, sau khi ngồi thiền lần đầu tiên trong đời để tập trung, Musk chọn một bài
hát rất đáng nói để lèo lái sân khấu: “R U Mine?” (Em là của tôi ư?) của Arctic
Monkeys.
Musk nói về việc
chia tay thêm vài phút nữa, sau đó nghiêm túc hỏi với vẻ mặt ngây ra bất động:
“Có ai đó anh nghĩ tôi có thể hẹn hò không? Đối với tôi, gặp gỡ mọi người thật
khó khăn.” Anh nuốt nước bọt và nhẹ nhàng nói: “Tôi đang tìm một mối quan hệ
lâu dài. Tôi không tìm tình một đêm. Tôi đang tìm một người đồng hành nghiêm
túc hay một người tri kỷ, kiểu thế đó.”
Cuối cùng, tôi bảo
anh ấy, có lẽ không phải ý hay khi nhảy ngay vào một mối quan hệ khác. Anh ấy
có lẽ cần một chút thời gian cho bản thân và tìm hiểu lý do tại sao các mối
quan hệ trước đây của anh ấy đều không kéo dài: cuộc hôn nhân với nhà văn
Justine Musk, cuộc hôn nhân với diễn viên Talulah Riley, và cuộc tình tan vỡ mới
nhất với nữ diễn viên Amber Heard.
Musk lắc đầu và
nhăn mặt: “Nếu tôi không yêu, nếu tôi không có bạn đồng hành lâu dài, tôi không
thể hạnh phúc.”
Tôi giải thích rằng
việc cần ai đó tệ tới mức bạn cảm thấy chả làm được gì nếu không có họ chỉ là sự
phụ thuộc lẫn nhau diễn ra trong sách vở.
Musk không đồng
ý. Rất mạnh mẽ. “Không đúng.” Anh hăng hái đáp lại. “Tôi sẽ không bao giờ hạnh
phúc mà không có ai đó. Đi ngủ một mình sẽ giết chết tôi.” Anh ấy do dự, lắc đầu,
nhún vai rồi tiếp tục. “Không phải là tôi không biết cảm giác đó thế nào: Một
mình trong căn nhà lớn trống rỗng, và những bước chân lướt qua hành lang, không
ai ở đó cả - không ai bên gối cạnh bạn. Chết tiệt. Làm sao anh có thể khiến bản
thân hạnh phúc trong hoàn cảnh như thế?”
Những điều Musk
đang nói là sự thật. Ở trên đỉnh rất cô đơn. Nhưng không phải mọi người đều thế.
Ở trên đỉnh chỉ có cảm giác cô đơn với những ai vốn dĩ đã cô đơn từ lúc còn ở
dưới đáy.
Musk tiếp tục:
“Khi tôi là một đứa trẻ, tôi từng nói một điều.” Thái độ của anh trở nên cứng rắn,
nhưng trong ánh sáng chiếu lại từ đôi mắt và sự run rẩy của đôi môi, có thể
nhìn thấy cơn triều dâng cao của cảm xúc, đẩy ngược lại những bức tường. “’Tôi
không bao giờ muốn đơn độc.’ Đó là những gì tôi muốn nói.” Giọng anh lại như
thì thầm. “Tôi không muốn đơn độc.”
Một vòng màu đỏ
hình thành quanh mắt anh khi anh nhìn chằm chằm về phía trước và ngồi bất động
trong tĩnh lặng. Musk là Titan, là một người nhìn xa trông rộng, một đòn bẩy
kích cỡ con người thúc đẩy đám đông hướng tới những thứ không thể tránh khỏi của
lịch sử - loại người này chỉ xuất hiện vài lần trong một thế kỷ - nhưng lúc
này, anh ấy dường như chỉ là một đứa trẻ sợ bị bỏ rơi. Và đó có thể là nguồn gốc
cho các siêu tham vọng của Musk, nhưng nói thêm về điều đó sau. Giờ Musk có vài
thứ muốn chỉ cho tôi.
“Nếu anh nói bất
cứ điều gì về những gì anh sắp nhìn thấy, nó có thể làm chúng tôi mất hàng tỷ
đô la”, anh nói, rồi đứng dậy khỏi bàn làm việc. “Và anh sẽ bị tống vào tù.”
Điểm thu hút khách du lịch nhất ở hạt
Los Angeles là điểm không có trong nhiều sách hướng dẫn du lịch: Nó nằm ở thành
phố tây nam Hawthorne không có dịch vụ tham quan, gần SpaceX. Nếu bạn đi dọc
theo đại lộ Crenshaw, từ đại lộ Jack Northrop tới đường thứ 120, những gì bạn
nhìn thấy là một thành phố của tương lai đang trong quá trình xây dựng. Đó là
thành phố của Musk, một thực tế thay thế, một thành công của trí tưởng tượng
tương lai li kỳ hơn bất kỳ thứ gì ở công viên Disney. Phía tây con đường, các
tháp tên lửa cao 156 foot mọc trên trụ sở chính của SpaceX, tượng trưng cho giấc
mơ của Musk về các chuyến du hành vũ trụ chi phí tương đối thấp. Động cơ tăng
cường tên lửa đặc biệt này lần đầu tiên trong lịch sử loài người được phóng lên
không gian, sau đó phục hồi nguyên vẹn trên Trái Đất sau khi tách ra, rồi sau lại
được phóng trở lại vào không gian. Phía đông con đường, một bãi đỗ xe của nhân
viên đã bị đào lên và biến thành đường hầm đầu tiên của công ty Boring, trong
giải pháp tổ ong ngầm của Musk để kiềm chế ùn tắc giao thông và là ngôi nhà
tương lai của tất cả các dự án giao thông trên bộ của anh. Kế tiếp, cách đại lộ
Jack Northrop một dặm, có một ống chân không màu trắng dọc theo con đường. Đây
là nơi thử nghiệm Hyperloop – một hình thức đi lại tốc độ cao từ thành phố này
sang thành phố khác của Musk. Khi được kết hợp lại, những giấc mơ của thành phố
Musk hứa hẹn sẽ kết nối hành tinh này với hệ mặt trời theo những cách thức làm
thay đổi căn bản mối quan hệ của con người với hai trong số những khía cạnh
quan trọng nhất của hiện thực: khoảng cách và thời gian.
Nhưng có một tòa
nhà đặc biệt trong thành phố Musk mà rất ít người viếng thăm, và đây là nơi
Musk dẫn tôi tới. Đó là Tesla Design Studio, nơi anh dự kiến làm một số kiểm
tra đánh giá cho xe tải Tesla cùng các bản mẫu của các phương tiện giao thông
tương lai khác với nhóm thiết kế và các kỹ sư.
Ngoài cửa, một bảo
vệ thu điện thoại và máy ghi âm của tôi, tôi được đưa cho một cây bút kiểu cũ
cùng giấy để ghi chép. Musk tiếp tục đi vào tòa nhà và hé lộ về xe tải Tesla,
chiếc xe giúp ngành công nghiệp xe tải hướng tới sự thân thiện với môi trường.
(Musk thậm chí còn đang chơi đùa khi tạo ra chiếc máy bay phản lực siêu âm, cất
cánh hạ cánh thẳng đứng, trong tương lai.) Bốn thành viên chủ chốt của đội
Tesla đều ở đó – Doug Field, JB Straubel, Franz von Holzhausen, Jerome Guillen
– và thận trọng theo dõi khi Musk lần đầu khám phá cấu hình mới của một chiếc
xe chở khách.
Guillen giải
thích ý tưởng ẩn sau chiếc xe: “Chúng tôi chỉ nghĩ ‘Người ta muốn gì? Họ muốn sự
tin cậy. Họ muốn chi phí thấp nhất. Và họ muốn lái xe thoải mái.’ Vì thế chúng
tôi thiết kế lại chiếc xe tải.”
-------------
Đây là một ví dụ
hoàn hảo cho ý kiến nói rằng những người nhìn xa trông rộng được Musk truyền cảm
hứng trên khắp thế giới đang tôn thờ điều này như một tôn giáo: nghĩ về những
nguyên tắc đầu tiên. Nói cách khác, nếu bạn muốn sáng tạo hoặc đổi mới, hãy bắt
đầu từ một tờ giấy trắng sạch sẽ. Đừng chấp nhận bất kỳ ý tưởng, thực tế hay
tiêu chuẩn nào chỉ vì những người khác đang làm thế. Ví dụ, nếu bạn muốn tạo một
chiếc xe tải, nó phải có khả năng vận chuyển hàng hóa tin cậy từ nơi này sang
nơi khác, và bạn phải tuân theo các qui luật vật lý hiện hữu. Mọi thứ khác đều
có thể thương lượng, kể cả các qui định của chính phủ. Nhớ rằng mục tiêu không
phải là phát minh lại chiếc xe tải, mà là tạo ra chiếc tốt nhất, dù nó có giống
hay không với những chiếc xe tải khác trong quá khứ.
Kết quả với cách
suy nghĩ này là, Musk có thể nhìn một ngành công nghiệp khách quan hơn nhiều so
với những người đã ở trong lĩnh vực đó cả đời.
Musk nói về những
ngày đầu của Tesla: “Tôi từng bị bảo rằng, việc này là bất khả thi và tôi là một
kẻ dối trá lớn. Nhưng tôi có một chiếc xe và anh có thể lái nó. Nó không giống
như con kỳ lân đang bay lượn. Thật đấy. Lái đi. Rất thú vị. Làm sao anh có thể
từ chối được kia chứ?”
Một thực tế
không may trong bản chất con người là khi người ta ra quyết định về một điều gì
đó, họ không có xu hướng thay đổi nó – ngay cả khi phải đối mặt với sự thật ngược
lại. Musk nói: “Điều đó rất phản khoa học. Có một thứ, gọi là vật lý – đó là
phương pháp khoa học rất hiệu quả để tìm ra sự thật.”
Phương pháp khoa
học là cụm từ Musk thường dùng khi được hỏi làm cách nào anh đi tới một ý tưởng,
giải quyết một vấn đề hay lựa chọn bắt đầu một việc kinh doanh. Đây là cách anh
định nghĩa nó theo ý riêng của mình:
1. Đặt
một câu hỏi.
2. Thu
thập càng nhiều bằng chứng càng tốt về nó.
3. Phát
triển các tiên đề dựa trên bằng chứng, rồi thử gán xác suất của sự thật cho mỗi
cái.
4. Vẽ
ra một kết luận dựa trên tính xác thực để ra quyết định: các tiên đề này có
đúng không, chúng có phù hợp không, chúng có cần thiết để dẫn tới kết luận này
không, và với xác suất là bao nhiêu?
5. Cố
gắng bác bỏ kết luận. Tìm kiếm những bác bỏ từ người khác để giúp phá vỡ kết luận
của bạn ở mức độ sâu hơn.
6. Nếu
không ai có thể bác bỏ được kết luận của bạn, thế thì có lẽ bạn đúng, nhưng bạn
không chắc chắn đúng.
Musk kết luận:
“Đó là phương pháp khoa học. Nó thực sự hữu ích để tìm ra những tiểu xảo. Nhưng
hầu hết mọi người không dùng nó. Họ chỉ dùng cách tư duy theo mong muốn. Họ bỏ
qua các giải pháp đối lập. Họ tạo dựng các kết luận dựa trên những gì người
khác đang làm hoặc không làm. Lý do là ‘Nó đúng vì tôi đã nói nó đúng’ chứ
không phải vì nó vốn dĩ đúng theo qui luật khách quan.
Musk giải thích
bằng giọng nhát ngừng và lắp của anh: “Mục tiêu cơ bản của Tesla, ít nhất là động
cơ của tôi, là đẩy nhanh sự ra đời của năng lượng bền vững. Đó là lý do tại sao
tôi cho công khai các bằng phát minh. Đó là cách duy nhất để chuyển sang dùng
năng lượng bền vững tốt hơn.
Thay đổi khí hậu
là mối đe dọa lớn nhất con người đang đối mặt trong thế kỷ này, trừ với AI.
Nhưng tôi vẫn cứ tiếp tục nói với mọi người điều này. Tôi ghét trở thành nàng
Cassandra ở đây, nhưng thật nực cười, tất cả như diễn trò cho tới khi ai đó mắt
nhắm mắt mở thôi đi. Quan điểm này (về thay đổi khí hậu) đã được hầu hết những
ai không điên cuồng trong cộng đồng khoa học chia sẻ.”
20 phút tiếp
theo, Musk kiểm tra xe tải Tesla. Trước hết anh bình luận về các chi tiết kỹ
thuật, kể cả những việc nhỏ như các hạn chế và lợi ích của các kiểu hàn khác
nhau. Rồi anh chuyển sang thiết kế, đặc biệt với tính năng lái xe thoải mái
không được làm rõ ra ở đây, vì thời gian bị giam hãm gây nhiều nguy cơ.
Anh nói với đội
ngũ của mình: “Có thể không ai mua nó vì điều này. Nhưng nếu các bạn sắp tạo một
sản phẩm, hãy làm nó thật đẹp. Ngay cả khi nó không ảnh hưởng đến việc bán
hàng, tôi vẫn muốn nó phải đẹp.”
Musk
lúc 8 tuổi. Sự nhã nhặn lịch sự của Elon Musk.
Theo phán đoán tốt
nhất của Musk, đặc điểm tự thân mỗi chúng ta có khoảng 80% là tự nhiên và 20%
do nuôi dưỡng. Dù tỉ lệ này thực sự là bao nhiêu đi chăng nữa, nếu bạn muốn hiểu
được tương lai Musk đang xây dựng, quan trọng vẫn phải hiểu được quá khứ đã xây
dựng nên anh ấy, trong đó có cả nỗi sợ hãi của anh về sự tuyệt chủng của nhân
loại và sự cô đơn.
8 năm đầu đời,
Musk sống với mẹ mình, Maye, một người ăn kiêng và là người mẫu, cùng cha mình,
Errol, một kỹ sư, ở Pretoria, Nam Phi. Anh hiếm khi nhìn thấy họ.
Musk
nhớ lại: “Tôi thực ra không có một vú em hay thứ gì đó. Tôi chỉ có một người
giúp việc ở đó để đảm bảo tôi không phá vỡ cái gì. Bà ấy không phải, giống như
kiểu, để trông nom tôi. Tôi đã tạo chất nổ và đọc sách, rồi xây dựng tên lửa và
làm những việc có thể khiến mình bị giết chết. Tôi rất kinh ngạc khi giờ tôi vẫn
có đủ các ngón tay.” Anh giơ bàn tay và kiểm tra chúng, đọc các con số giảm dần.
“Tôi được lớn lên từ sách. Sách, và sau đó là bố mẹ tôi.”
------------------
Một
số cuốn sách sẽ giúp ta giải thích được thế giới Musk đang xây dựng, đặc biệt
loạt sách Kiến tạo của Issac Asimov. Những quyển sách này tập trung vào công việc
của một người có tầm nhìn xa trông rộng tên là Hari Seldon, người đã phát minh
ra một phương pháp khoa học để tiên đoán tương lai dựa trên hành vi của đám
đông. Ông nhìn thấy Kỷ Nguyên Tăm Tối (Dark Ages) kéo dài 30.000 năm đang chờ đợi
nhân loại, và tạo ra một kế hoạch gửi các cột trụ khoa học tới các hành tinh xa
xôi để giúp nền văn minh giảm thiểu hậu quả của thảm họa không thể tránh khỏi
này.
Musk
giải thích: “Asimov tất nhiên có ảnh hưởng vì ông ta song hành với Sự Suy Tàn và Sụp Đổ của Đế quốc La Mã (Gibbon),
nhưng ông đã áp dụng điều đó cho một loại hình đế quốc hiện đại trong vũ trụ.
Bài học tôi rút ra từ đó là, bạn nên thử một chuỗi hành động có thể kéo dài nền
văn minh, tối thiểu hóa khả năng xảy ra kỷ nguyên tối tăm và giảm độ dài thời
gian của kỷ nguyên đen tối ấy nếu nó xảy ra.”
Musk
lúc đó khoảng 10 tuổi, và rơi vào kỷ nguyên tối tăm của bản thân anh. Rồi anh
có một động thái làm thay đổi cuộc đời. Đó là một quyết định sai lầm đến
đúng lúc.
Khi
bố mẹ chia tay 2 năm trước, anh và cặp em trai song sinh của mình – Kimbal và
Tosca - ở lại với mẹ. Nhưng Musk kể lại: “Tôi cảm thấy có lỗi với cha tôi, vì mẹ
tôi có cả ba đứa con. Ông dường như rất buồn và cô độc. Vì thế tôi nghĩ ‘Mình
có thể làm bạn đồng hành.’” Anh dừng lại khi những thước phim giá trị vẫn đang
như rung động trong tâm trí.
“Phải,
tôi thấy buồn cho cha mình. Nhưng lúc đó tôi không thực sự hiểu được ông ấy là
loại người gì.”
Anh
thở dài buồn bã, rồi thẳng thắn nói về việc chuyển đến với bố. “Đó không phải
là ý hay.”
Theo
Elon, cha anh, Errol, có chỉ số IQ cực kỳ cao – “thiên tài trong kỹ thuật, thiên
tài” – và được cho là người trẻ nhất có chứng chỉ kỹ sư chuyên nghiệp ở Nam
Phi. Khi Elon đến sống với cha ở Lone Hill, ngoại ô Johannesburg, Errol đang tự
mình kiếm tiền trong những thế giới đầy hiểm nguy của ngành xây dựng và khai
thác ngọc lục bảo – nhiều lần ông ấy nói không thể đóng cửa an toàn.
Musk
nói: “Tôi tự nhiên giỏi về kỹ thuật vì thừa hưởng từ cha tôi. Những thứ rất khó
với người khác lại dễ dàng với tôi. Có khoảng thời gian, tôi đã nghĩ mọi thứ rõ
ràng nên mọi người đều phải biết.”
Giống
như thứ gì nhỉ?
“Vâng,
giống như cách đi dây trong một ngôi nhà. Rồi bảng mạch, dòng điện xoay chiều,
dòng một chiều, amp là gì và volt là gì, làm sao trộn một nhiên liệu và các chất
oxy hóa để tạo ra một chất nổ. Tôi nghĩ mọi người đều biết.”
Nhưng
có một khía cạnh khác với cha của Musk, cũng rất quan trọng, đã làm Elon trở
thành con người như bây giờ. Musk chia sẻ: “Ông ấy là một con người khủng khiếp.
Anh chả nghĩ ra nổi đâu.” Giọng anh run rẩy, anh nói một chút về điều đó, nhưng
không đi vào chi tiết. “Bố tôi có một kế hoạch xấu xa được suy tính kỹ lưỡng.
Ông ấy sẽ làm điều xấu.”
Ngoài
việc lạm dụng tình cảm, điều đó có gồm cả làm dụng thể xác không?
“Bố
tôi không bạo lực tôi về mặt thể xác. Ông chỉ bạo hành thể xác khi tôi còn rất
trẻ.” (Errol đã trả lời qua email rằng ông chỉ “đánh” Elon một lần, “ở phía dưới.”)
Đôi
mắt Elon đỏ lên khi anh tiếp tục nói về bố mình. “Anh không biết nó tệ thế nào
đâu. Hầu như mọi tội ác anh có thể nghĩ tới, ông ấy đều đã làm. Hầu như mọi điều
xấu xa anh có thể nghĩ tới, ông ấy đều đã làm. Ừm…”
Rõ
ràng có điều gì đó Musk muốn chia sẻ, nhưng anh không thể tự nói ra thành lời,
ít nhất không có trong ghi âm. “Thật kinh khủng, anh không thể tin nổi đâu.”
Những
giọt nước mắt lặng lẽ chảy xuống trên gương mặt anh. “Tôi không thể nhớ lần cuối
cùng tôi đã khóc.” Anh quay sang Teller để xác nhận điều này. “Ông chưa bao giờ
nhìn thấy tôi khóc.”
Teller
nói: “Không. Tôi chưa bao giờ nhìn thấy anh khóc.”
Dòng
nước mắt dừng lại nhanh như lúc nó xuất hiện. Và một lần nữa, Musk mang khuôn mặt
lạnh lùng, ngây thơ, nhưng có vẻ gai góc nhẹ nhàng, vốn dĩ quen thuộc hơn với
thế giới bên ngoài.
Tuy
nhiên, rõ ràng bây giờ đó không phải là gương mặt của ai đó vô cảm, mà là của
người mang rất nhiều cảm xúc bị buộc phải đè nén lại để sống sót qua một tuổi
thơ đầy đau đớn.
Khi
được hỏi về những tội lỗi kia, cha của Musk đã nói rằng ông chưa bao giờ cố ý
đe dọa hoặc gây tổn thương cho bất kỳ ai, hoặc phải chịu trách nhiệm về bất cứ
tội nào, ngoại trừ… có một lần, ông nói mình đã nổ súng giết ba trong số năm
hay sáu người có vũ trang đột nhập vào nhà, và sau đó đã được xóa bỏ mọi trách
nhiệm vì lý do tự vệ.
Trong
email, Errol viết: “Tôi đã bị buộc tội là Tên Đồng Tính, Kẻ Ghét Phụ Nữ, Kẻ Ấu
Dâm, Kẻ Phản Bội, Một Con Chuột, một Kẻ Thối Tha (rất thường xuyên), một Tên Khốn
(vì nhiều phụ nữ tôi đã quyến rũ nhưng bỏ rơi) và rất nhiều nữa. Người
mẹ (tuyệt vời) của tôi nói với tôi rằng tôi là kẻ “vô tình” và nên học cách trở
nên “con người” hơn.” Nhưng ông ấy kết luận: “Tôi yêu các con mình và sẵn sàng
làm bất kỳ điều gì cho chúng.”
------------
Khi
trưởng thành, Musk, với niềm lạc quan như khi anh chuyển tới sống với bố hồi
còn nhỏ, đã rời bỏ bố mình, vợ sau và những đứa con của họ, để tới Malibu. Anh sau này đã mua cho họ một căn nhà, những chiếc xe hơi và một con thuyền. Nhưng Elon nói
bố anh không hề thay đổi, và Elon đã chấm dứt mối quan hệ.
Anh
nói về bài học cuối cùng mình thu được, đó là cha anh sẽ không bao giờ thay đổi.
“Theo kinh nghiệm của tôi, bạn chả thể làm gì được. Không gì, không gì hết. Tôi
cầu mong. Tôi thử mọi cách. Tôi thử đe dọa, tặng thưởng, tranh luận về lý, về
tình, mọi thứ để cố thay đổi cha tôi theo hướng tốt hơn, nhưng không có cách
nào thành công, mọi thứ chỉ tệ hơn.”
Nơi
nào đó trong mối ràng buộc đầy đau thương này là chìa khóa cho thế giới quan của
Musk – sáng tạo chống lại sự hủy diệt, có ích chống lại có hại, bảo vệ thế giới
trước cái ác.
Mọi
thứ ở trường cũng không tốt hơn nhiều so với cuộc sống ở nhà. Ở đó Musk bị bắt
nạt tàn nhẫn – cho tới khi anh 15 tuổi.
“Đó
là khoảng thời gian dài nhất, tôi là đứa nhỏ tuổi nhất và bé nhất lớp vì ngày
sinh của tôi rơi gần như vào ngày cuối cùng người ta chấp nhận bạn vào học,
ngày 28 tháng 6. Và tôi là cái cây ra hoa muộn. Vì thế tôi thành đứa nhỏ tuổi
nhất và bé nhất suốt nhiều năm liền… Mọi đứa ở trường đều có thể đánh đuổi tôi
– thật sự chúng đã đánh đuổi tôi.”
Khi
anh đánh nhau với tên khốn lớn nhất trường và hạ hắn bằng một cú đấm, Musk nhận
thấy tên kia không bao giờ bắt nạt anh nữa. Musk mạnh mẽ nói: “Điều đó dạy tôi
một bài học: Nếu bạn đánh nhau với một tên khốn, bạn không thể nhẹ tay với hắn.
Bạn đấm vào mũi hắn. Những tên khốn chỉ tìm các mục tiêu không biết đánh lại
chúng. Nếu bạn tự biến mình thành một mục tiêu khó nhằn và đấm vào mũi tên khốn
đó, hắn sẽ đánh bạn nhừ tử, nhưng sau đó hắn sẽ không đánh bạn nữa.”
Khi
17 tuổi, Musk rời trường đại học và chuyển tới quê mẹ, Canada, sau đó lấy hộ
chiếu cho mẹ, em trai và em gái anh trở về cùng anh ở đó. Cha anh không mong họ
mọi chuyện tốt lành, Musk nhớ lại: “Ông ấy cay độc nói rằng tôi sẽ trở lại chỉ
sau ba tháng thôi, rằng tôi sẽ không bao giờ làm được chuyện đó, rằng tôi sẽ
không bao giờ tự làm được cái gì hết. Ông luôn gọi tôi là thằng ngốc. Nói cách
khác, đó chỉ là phần nổi của tảng băng trôi.”
Năm 1998, Elon Musk thành lập PayPal cùng Peter Thiel. (Từ Paul
Sakuma/AP)
Sau
khi Musk thành công, bố anh vẫn cho rằng mình có công giúp đỡ anh – tới mức
chuyện này được kể lại trong tiểu sử trên Wikipedia của Elon. “Một việc ông ấy
tuyên bố là ông ấy đã cho chúng tôi toàn bộ tiền, em trai tôi và tôi, để bắt đầu
gây dựng công ty đầu tiên của chúng tôi [Zip2, phần mềm cung cấp các chỉ dẫn trực
tuyến trong thành phố]. Musk nói: “Điều đó không đúng. Ông ấy không
liên quan gì. Ông ấy không trả gì cho việc học đại học. Em trai và tôi trả phí
học đại học bằng học bổng, vay nợ và làm hai công việc cùng một lúc. Khoản tiền
chúng tôi có để lập công ty đầu tiên đến từ một nhóm nhỏ các nhà đầu tư thiên
thần ngẫu nhiên ở Thung Lũng Silicon.”
Câu
chuyện sự nghiệp của Musk được trang trí đầy trên bàn làm việc của anh. Hầu như
đều có một đồ vật từ mỗi công ty của anh sáng lập, kể cả một chiếc cốc từ
X.com, ngân hàng trực tuyến ban đầu anh thành lập, sau này trở thành PayPal.
Bán Zip2 được $22 triệu đô vào túi Musk, anh đã dùng một phần để lập X.com. Với
khoản tiền khoảng $180 triệu đô sau thuế kiếm được từ bán PayPal, anh tiếp tục
thành lập SpaceX với $100 triệu đô, còn $70 triệu đô đầu tư vào Tesla, $10 triệu
vào Solar City, và giữ một phần nhỏ cho bản thân.
Một
trong những hiểu nhầm đầu độc hình ảnh Musk nhiều nhất là hiệu ứng lồng chim và
truyền thông hạn chế, theo kiểu biến anh thành một Tony Stark ngoài đời thực hoặc
một Steve Jobs thứ hai trong tương lai. Trong một lần chụp ảnh, anh được yêu cầu
mặc một chiếc áo đen cổ rùa, thứ vốn thành thương hiệu của Jobs, anh đã nhảy dựng
lên. Anh nói với tôi: “Nếu tôi sắp chết và đang mặc một chiếc áo cổ rùa, bằng
chút hơi tàn cuối cùng, tôi sẽ cởi chiếc cổ rùa ra và cố ném nó càng xa khỏi
tôi càng tốt.”
Vậy
Musk là người thế nào?
Anh
giải thích: “Tôi cố gắng làm những việc có ích. Đó là một khát vọng tốt đẹp. Và
hữu ích có nghĩa là nó có giá trị với phần còn lại của xã hội. Việc hữu ích là
giúp cuộc sống của mọi người tốt hơn, giúp tương lai tươi sáng hơn, và tốt đẹp
hơn, phải không? Tôi nghĩ chúng ta nên cố gắng làm tương lai tốt đẹp hơn.”
Khi
được yêu cầu định nghĩa từ “tốt hơn”, Musk giải thích: “Có thể tốt hơn nếu
chúng ta giảm nhẹ tác động từ việc trái đất đang nóng lên và làm bầu không khí
trong các thành phố sạch sẽ hơn, không khoan dò lượng lớn than, dầu và khí đốt
khắp nơi trên thế giới khiến chúng có thể gây ra vấn đề và sẽ cạn kiệt nay
mai.”
“Nếu
chúng ta là một giống loài sống trên nhiều hành tinh, có thể giảm khả năng một
sự kiện đơn lẻ nào đó, nhân tạo hay tự nhiên, làm nền văn minh này biến mất như
chúng ta từng biết, với khủng long. Có 5 sự kiện tuyệt chủng lớn nhất trong các
tài liệu về hóa thạch. Con người không có hiểu biết về những sự kiện này. Trừ
khi bạn là gián hay nấm – hoặc miếng bọt biển – còn không bạn sẽ bị tiêu đời.”
Anh cười sắc bén. “Nó là bảo hiểm nhân thọ như chúng ta biết, và khiến tương
lai tràn đầy cảm hứng nếu chúng ta đi tới các vì sao và bạn có thể chuyển tới sống
ở một hành tinh khác nếu muốn.”
Đó
là lý tưởng của Musk. Dù căn bản điều đó thực sự rất hiếm khả năng thành công.
Hãy nghĩ về những tên tuổi đi kèm với những phát minh thay đổi trong thế kỷ
này: họ là những người tạo ra các hệ điều hành, các thiết bị, các nền tảng
websites hay mạng xã hội. Ngay cả nếu không bắt đầu theo cách đó, những lý tưởng
của họ đa số đều là: làm sao tôi có thể biến công ty của mình thành trung tâm
trong thế giới người dùng? Kết quả, các trang mạng xã hội như Facebook hay
Twitter sử dụng nhiều thủ thuật để kích hoạt các trung tâm tưởng thưởng cho
hành vi nghiện trong bộ não người dùng.
Nếu
nhân viên của Musk gợi ý làm một cái gì đó như thế, anh ấy có lẽ nhìn họ như thể
họ bị điên. Loại tư duy này không tính toán. Anh thẳng thắn nói: “Thật ra thì
không nhất quán không phải là cách bạn muốn thế giới trở thành như thế, và rồi
bằng vài cách gian lận, khiến thế giới hoạt động theo một nguyên tắc đạo đức
trong khi phần còn lại của thế giới hoạt động theo cách khác. Điều này rõ ràng
không phải là cách mọi thứ vận hành. Nếu mọi người đều cố lừa gạt người khác mọi
nơi mọi lúc, sẽ có rất nhiều nhiễu và nhầm lẫn. Tốt hơn là hãy thẳng thắn và cố
làm những gì hữu ích.”
Anh
nói về việc xây dựng căn cứ vĩnh cửu trên mặt trăng, và tiếp tục tài trợ cho
SpaceX bằng cách tạo ra các tên lửa hành trình có khả năng đi tới bất kỳ thành
phố nào trên thế giới trong vòng ít hơn 1 giờ, một dạng giao thông mà anh gọi
là “từ trái đất đến trái đất (Earth – to – Earth)”. Tôi hỏi, liệu đã có điều gì
anh tin tưởng trở thành hiện thực khiến mọi người kinh ngạc chưa.
“Tôi
nghĩ phải chính xác với sự thật. Trung thực và chính xác. Tôi cố nói với mọi
người ‘Bạn không phải đọc đâu đó giữa các dòng cho tôi. Tôi đang nói các dòng
đó đây.”
------------------
Một
dịp khác, tôi quan sát Musk trong một cuộc họp hằng tuần với nhóm kỹ thuật của
SpaceX, tám kỹ sư ngồi quanh một cái bàn trong những chiếc ghế đỏ cao thành,
đang chỉ cho Musk một bản PowerPoint cập nhật những thông tin mới nhất về thiết
kế tàu vũ trụ lên Sao Hỏa. Trong khi Musk tiếp tục theo dõi chi tiết kỹ thuật với
những bộ não xuất sắc nhất trong lĩnh vực không gian vũ trụ, anh cũng đưa thêm
một yếu tố bên ngoài phạm vi logistic và kỹ thuật.
Anh
đưa ra lời khuyên tại một điểm: “Hãy chắc chắn nó trông không bị xấu đi hay gì
đó.” “Thẩm mỹ của cái này không quá tốt. Giống như con thằn lằn đang sợ hãi.”
Và sau một khoảng thời gian đối đáp: “Khi anh hạ cánh trên Sao Hỏa, anh sẽ muốn
danh sách những thứ khiến anh phải lo ngại đủ nhỏ để khiến anh không bị chết.”
Nói
chung, chủ đề trong phản hồi của Musk: Đầu tiên, mọi thứ phải hữu ích, logic và
có thể thành hiện thực về mặt khoa học.
Sau
đó anh sẽ nhìn vào việc cải tiến hiệu quả ở mọi cấp độ: mọi người sẽ chấp nhận
điều gì như một tiêu chuẩn công nghiệp khi đã có cả phòng đầy các cải tiến đáng
kể?
Từ
đó, Musk thúc đẩy để sản phẩm cuối cùng đẹp, đơn giản, hay ho và bóng bẩy về mặt
thẩm mỹ. (một nhân viên nói: “cậu ấy ghét những vết sứt sẹo”) và khi Musk đưa
nó vào trong một thời điểm nào đó của cuộc họp, “thật đáng kinh ngạc”.
Suốt
quá trình này, có một yếu tố bổ sung mà rất ít công ty cho phép: sự cá nhân
hóa. Điều này thường liên quan đến việc Musk thêm những quả trứng phục sinh và
các tham chiếu cá nhân tới các sản phẩm, chẳng hạn làm hệ thống âm thanh của
Tesla đạt tới mức 11 (tôn sùng nhóm nhạc Spinal Tap) hay gửi một “thành phần bí
mật” vào không gian trong lần phóng chiếc Dragon đầu tiên để nó biến thành một
bánh xe pho mát (tôn sùng Monty Python).
Ngoài
những điều này, điều khiến các nhân viên của Musk thấy nực cười hay thú vị, phụ
thuộc vào cái bạn yêu cầu, là khoảng thời gian anh kỳ vọng chúng được hoàn
thành. Ví dụ, một ngày thứ sáu khi tôi tới thăm, vài nhân viên SpaceX đang nhảy
nhót tít mù ngược trên đường từ văn phòng tới bãi đỗ xe. Hóa ra trong một cuộc
họp, anh ấy đã hỏi họ mất bao lâu để chuyển xe của nhân viên khỏi bãi đỗ và bắt
đầu đào hố đầu tiên cho đường hầm của công ty Boring. Câu trả lời: hai tuần.
Musk
hỏi tại sao, và khi thu thập được các thông tin cần thiết, anh kết luận: “Chúng
ta hãy bắt đầu hôm nay và xem cái hố nào lớn nhất chúng ta có thể đào được từ
giờ tới chiều chủ nhật, khi đào liên tục 24 giờ mỗi ngày.” Chỉ trong vòng 3 giờ,
ô tô đã biến mất và có một cái hố trên mặt đất.
Nói
cách khác, điều Musk nổi tiếng là anh đặt ra những thời hạn đầy tham vọng mà
anh thường không thể hoàn thành. Roadster, Model S và Model X đều bị trễ so với
thời hạn gốc, và giờ là Model 3 – với danh sách đợi gần nửa triệu người – cũng
đang bị trễ khâu sản xuất. Có nhiều lý do cho điều này, nhưng Musk tóm tắt:
“Làm điều tốt mà bị trễ còn hơn làm điều tệ mà xong sớm.” Vì thế hãy hy vọng
Musk hoàn thành nó, chứ đừng hy vọng đúng tiến độ. Vì nếu anh ấy không thể làm
nó, anh ấy sx không giả vờ thế này hay thế kia.
Tên
lửa Falcon 9 và tàu vũ trụ Dragon của SpaceX được phóng lên từ giàn phóng phức
hợp Launch Complex 40 tại Mũi Canaveral ngày 8 tháng 4 năm 2016. Getty.
Musk
nói: “Tôi hy vọng sẽ thua.” Anh ở trong tòa nhà ba tầng ở San Francisco chỉ mới
được trang hoàn gần đây. Nó từng thuộc về Stripe, chuyên xử lý thanh toán bằng
thẻ tín dụng, nhưng giờ thuộc về Musk, làm ngôi nhà cho hai trong số các công
ty của anh: Neuralink và OpenAI.
Có
vài quan điểm về việc Tesla hay SpaceX có lẽ từng trông như thế nào khi chúng mới
bắt đầu hình thành. Một nhóm nhỏ những người đam mê làm việc với những nguồn lực
hữu hạn để đạt được một mục tiêu tham vọng và xa vời. Nhưng không giống như
Tesla và SpaceX, chả có gì liên quan giữa con đường đi tới mục tiêu, và hai
công ty này cũng không có gì rõ ràng đến vậy.
OpenAI
là một tổ chức phi lợi nhuận để giảm thiểu mối nguy hiểm của trí tuệ nhân tạo,
còn Neuralink đang nghiên cứu những cách cấy ghép công nghệ vào não người để tạo
ra những giao diện trí tuệ - máy tính.
Nếu
nghe có vẻ mâu thuẫn thì hãy nghĩ lại. Neuralink cho phép bộ não chúng ta theo
kịp cuộc đua với trí tuệ nhân tạo. Máy móc sẽ không thể thông minh hơn chúng ta
nếu chúng ta có mọi thứ máy móc có cộng thêm mọi thứ chúng ta có. Ít ra, nếu bạn
thực sự cho rằng chúng ta có lợi thế.
Đây
là một ngày bất thường tại văn phòng: Musk đang trình chiếu một tài liệu về trí
tuệ nhân tạo cho nhân viên Neuralink. Anh đứng trước họ trong khi họ ngồi đùa
nghịch trên băng ghế dài và những chiếc ghế đơn, và đưa ra những tỷ lệ kinh ngạc
trong sứ mệnh làm AI an toàn: “Có lẽ có 5 tới 10 phần trăm cơ hội thành công.”
--------------
Thách
thức anh đang làm cùng OpenAI đang nhân đôi. Trước tiên, vấn đề với việc xây dựng
một cái gì đó thông minh hơn bạn chính là … nó thông minh hơn bạn. Cộng với thực
tế nữa là AI không có hối hận, không có đạo đức, không có tình cảm – và nhân loại
có lẽ sẽ ngập sâu trong rắc rối. Đây là cơ hội thứ hai của cậu con trai tốt bụng
trước người cha không biết hối lỗi và không thể thay đổi.
Thách
thức thứ hai là OpenAI là tổ chức phi lợi nhuận, nó đang phải cạnh tranh với những
nguồn lực khổng lồ từ DeepMind của Google. Musk bảo với cả nhóm rằng anh thực tế
đã đầu tư vào DeepMind và vẫn duy trì con mắt thận trọng để quan sát sự phát
triển AI của Google.
Anh
giải thích cho tôi: “Giữa Facebook, Google và Amazon – và kể cả Apple, họ đều
có vẻ quan tâm đến tính riêng tư – họ có nhiều thông tin về bạn hơn bạn tưởng.
Có nhiều rủi ro khi tập trung quyền lực. Vậy nên nếu AGI [artificial general
intelligence – trí tuệ nhân tạo tổng hợp] đại diện cho một mức độ quyền lực cực
kỳ lớn, nó có nên được đặt dưới sự quản lý của một số ít người ở Google mà
không cần giám sát ư?”
“Chúc
ngủ ngon!” Musk cười đùa khi bộ phim kết thúc. Rồi anh dẫn dắt một cuộc thảo luận
về nó, viết ra một số ý tưởng và thẳng thừng bác bỏ một số ý kiến khác. Khi anh
đang nói, anh với cái bát, nhặt ít bỏng ngô, bỏ vào miệng và bắt đầu ho.
Anh
lẩm bẩm: “Chúng ta đang nói về những mối đe dọa với nhân loại, còn tôi sắp chết
vì bắp rang.”
9h
tối thứ năm, tôi đang đợi ở tiền sảnh căn nhà của Musk ở Bel Air để phỏng vấn lần
cuối. Vài phút sau anh ấy bước xuống cầu thang, mặc áo phông có hình chuột
Mickey trong không gian. Một phụ nữ tóc vàng cao ráo đi theo anh xuống lầu.
Đúng
với lời nói của mình, anh không cô đơn.
Người
phụ nữ đó hóa ra là Talulah Riley, vợ thứ hai của anh. Họ gặp nhau năm 2008, và
Musk cầu hôn chỉ sau 10 ngày. Họ cưới nhau năm 2010, rồi ly dị 2 năm sau đó, lại
cưới lại vào năm sau, rồi nộp đơn ly hôn lần nữa, rồi rút đơn, rồi nộp lại đơn
ly hôn và cuối cùng cứ thế đường ai nấy đi.
Musk
gợi ý làm một điều hiếm hoi với anh: uống rượu. Anh nói: “Khả năng uống rượu của
tôi không cao lắm. Nhưng tôi sẽ thành một con gấu mù mờ khi uống. Tôi mù mờ một
cách vui vẻ.”
Anh
rót 2 ly whisky cho chúng tôi, và cả ba chúng tôi ngồi lại phòng khách, nơi có
một máy ghi âm bằng cơ hiệu Edison, một máy Enigma và một chiếc đài sóng ngắn từ
thời chiến tranh thế giới thứ nhất đang được trưng bày.
Trong
buổi phỏng vấn, Riley ngồi trên ghế gần đó, nửa quan tâm tới cuộc trò chuyện, nửa
chú ý vào điện thoại của cô.
Musk
đang trong tâm trạng khác với lúc ở SpaceX, và đó là điều những người quen biết
Musk đều nhận ra được. Một lúc, anh đọc những dòng yêu thích từ chương trình TV
hoạt hình vừa xem, kế đến anh có thể đưa ra vài hướng dẫn chi tiết, kế tiếp lại
bỏ qua bạn khi lạc vào một suy nghĩ, sau đó lại hỏi bạn lời khuyên về một vấn đề,
sau nữa lại cười như tắc thở khi nghe một đoạn hài khoảng chừng 5 phút, rồi lại
hành động như thể cả hai chưa từng gặp mặt. Và qua tất cả những việc đó, bạn học
được rằng, đừng cá nhân nó quá vì có khả năng lớn là chả có gì để làm với bạn.
Chúng
tôi bắt đầu nói chuyện, hay ít nhất đang cố nói với tôi về AI, vì vài tuần trước,
Musk đã đăng trên Twitter: “Cạnh tranh mức độ ưu việt của AI cấp quốc gia rất
có thể gây ra chiến tranh thế giới thứ 3.”
Nhưng
khi tôi hỏi anh về điều này, Musk trở nên gay gắt: “Tôi không có câu trả lời.
Tôi sẽ không nói rằng tôi có toàn bộ câu trả lời. Hãy để tôi thực sự rõ ràng về
điều này. Tôi đang cố gắng tìm ra các hành động có khả năng tạo ra một tương
lai tốt đẹp. Nếu anh có ý tưởng gì cho nó, hãy nói cho tôi đó là gì.”
Riley
phụ họa theo: “Tôi chỉ nghĩ cách nó cần được nhấn mạnh là ‘Elon Musk nói chúng
ta sắp chết hết’, trái ngược với ‘Này, chúng ta hãy nghĩ ra vài qui tắc.’”
Musk,
đã nhanh chóng trở nên tỉnh táo, không còn mang tâm trạng khi nói về công việc.
Thay vào đó, anh có vài lời khuyên anh muốn đưa cho thế giới từ trải nghiệm cá
nhân: “Tôi thấy người ta đều rút ra bài học từ trường đời.” Anh bắt đầu cười nửa
miệng. “Và một bài học tôi nhận được là, đừng tweet về Môi trường xung quanh.
Điều này có trong tài liệu: Tán chuyện về Môi trường xung quanh là không khôn
ngoan. Anh sẽ phải hối tiếc vì điều đó.”
Musk
với lấy cuốn sách về cà phê được xuất bản bởi The Onion và bắt đầu lật các
trang, đùa cợt: “Để hiểu bản chất thật sự của mọi thứ” – anh triết lý – “tôi
nghĩ anh có thể tìm nó trong The Onion và đôi khi trên Reddit.”
Sau
đó anh hỏi đầy hào hứng: “Đã bao giờ anh xem Rick and Morty chưa?” Cuộc nói
chuyện chuyển sang phim hoạt hình, rồi tới South Park, tới nhà Simpsons, tới
sách Hướng dẫn đến Dải Ngân Hà của
Hitchhiker.
Musk
nói, một trong những dòng từ cuốn sách của Hitchhiker đã trở thành Qui Tắc Số Một
Của Nhà Musk: “Đừng sợ hãi.”
Riley
giải thích: “Bọn trẻ luôn bất kham trong mọi chuyện.”
Musk
tiếp tục: “Đó là qui tắc khác của chúng tôi. Cái thứ ba là An Toàn. Đó không hẳn
là qui tắc Số Hai. Nhưng dù chẳng có gì ở vị trí số hai thì an toàn cũng không
được cho lên hạng hai.”
Chúng
tôi bị Teller – Chánh văn phòng của Musk – làm gián đoạn, ông ấy thông báo cho
anh rằng khi chúng tôi đang nói chuyện, Hội Đồng Thành Phố Hawthorne đã kết
thúc cuộc thảo luận một giờ đồng hồ với tỷ lệ bỏ phiếu 4-1 để cho phép Musk đào
đường hầm 2 dặm trong thành phố.
Musk
nói: “Tốt, giờ chúng ta có thể đào qua dòng bất động sản của chính mình. Hãy
đào như điên vào!”
Anh
cười lớn lúc nói thế, và giờ tôi hiểu ra rằng Musk đã không còn muốn nói cho
tôi về những dự án và tầm nhìn của anh ấy. Chả thu được gì nếu cứ nói những vấn
đề khoa học với một người không hiểu chúng. Cuối ngày, anh chỉ muốn thư giãn và
cười với thế giới anh đang cố gẳng cải thiện nó.
Tôi
rời khỏi ngôi nhà anh mà vẫn nghe thấy tiếng cười của anh ở ngưỡng cửa, hy vọng
khi thuộc địa Sao Hỏa xây dựng những tượng đài đầu tiên của Musk, đó không phải
là hình ảnh một người đàn ông cứng cỏi với biểu cảm cứng nhắc đang nhìn vào
không gian, mà là hình ảnh của một chú gấu đang mơ màng.
Ngày 15 tháng 11 năm 2017
