Lớp Đông Y Chúng Thanh Niên: Chuyên đề Ung Thư

Bài 6: Chuyên đề Ung Thư

1.    Nhận thức cơ bản

Ung thư là bệnh phổ biến hiện nay, vốn được nhân loại biết đến từ rất sớm. Chúng ta sẽ tìm hiểu một số quan điểm về ung thư, để từ đó có cái nhìn thấu đáo và chính xác về bệnh. Khi đã hiểu bản chất bệnh, ta sẽ không còn thấy sợ hãi nó nữa, có thể chủ động tìm cách phòng tránh, hoặc nếu đã mắc thì có sự lựa chọn phương pháp điều trị một cách hiệu quả, tối ưu và khoa học (Với bất kỳ bệnh nào cũng vậy). Nếu gia đình hay bạn bè có người bị bệnh, ta cũng có thể giúp họ hiểu rõ căn nguyên bệnh, giúp họ an tâm hoặc có thêm kiến thức trong đánh giá và lựa chọn các giải pháp điều trị.

	Tây y	Đông y
1)    Khái niệm	-          Hiện nay đã có trên 200 loại bệnh ung thư -          Chưa có định nghĩa chính xác thế nào là ung thư -          Quan điểm chung: Nhóm bệnh về việc sinh trưởng, xâm lấn, phát triển của các tế bào bất thường. Các tế bào này vốn dĩ bị tổn thương do một số tác nhân gây bệnh, theo lẽ thường phải bị apoptosis (quá trình chết đi hoặc hoại tử của tế bào) hoặc kiếm chế tế bào, nhưng bằng cách nào đó chúng thoát được con đường trên và tăng sinh không thể kiểm soát.	Ung thư = ung + thư Ung: là sự chết đi của các tế bào do thiếu khí huyết. Thư: tế bào lạnh dần và chết hẳn, không thể cứu trị. ð   Trong một thời gian dài, ăn uống tập không đầy đủ hoặc không đúng, hay đường dẫn khí huyết có vấn đề (bị bít lấp, bị co lại, bị đứt đoạn…) khiến khí huyết không cung cấp đủ cho tế bào, khiến tế bào chết dần. Gồm 2 giai đoạn: Ung – là giai đoạn chết dần của các tế bào. Các tạng/phủ liên quan sẽ bị hư nhược nặng dần. Nếu sửa trị kịp thời, vẫn cứu được. Thư – tình trạng tế bào chết hoàn toàn lan rộng, khiến tạng phủ hỏng hẳn (lạnh), không thể sửa trị. Có khi vừa hỏng hết chức năng cơ bản của tạng/phủ, người đã chết.
2)    Nguyên nhân	-          Do môi trường bên ngoài (80%): chế độ ăn uống, hút thuốc lá, tia phóng xạ, virut (virut viêm gan B gây ung thư gan, virut HPV gây ung thư cổ tử cung, HTLV gây bệnh bạch cầu dòng limpo T, virut estein barr gây ung thư vòm họng),… -          Do tác nhân bên trong (di truyền, nội tiết)	-          Do thiếu khí huyết trầm trọng trong một thời gian dài (khí: khí oxy – thanh khí, huyết: là huyết giàu oxy) -          Thiếu đường gluco trầm trọng trong thời gian dài (thiếu đường gluco khiến máu thiếu dưỡng chất và cơ tim yếu, không co bóp cung đủ máu nuôi cơ thể, lâu dần dẫn tới thiếu máu) ð  Bị ung thư là do chính bản thân ta (do thói quen sinh hoạt và mức độ chăm sóc sức khỏe của ta)
3)    Cơ chế hình thành bệnh ung thư	Các tác nhân gây bệnh đi vào cơ thể, gây ra sự sai hỏng ADN, tạo ra đột biến ở các gen thiết yếu điều khiển quá trình phân bào và các cơ chế quan trọng khác. Một hay nhiều đột biến sẽ tích lũy dần theo năm tháng, tăng sinh không kiểm soát, lây lan ra các vị trí bên cạnh (di căn), dần dần dẫn tới u. Khối u có thể ác tính, lành tính (cách chia lành tính hay ác tính là theo giải phẫu học chứ không phải theo khả năng gây tử vong; có u lành gây tử vong nhanh chóng sau vài tháng phát hiện, trong khi có người vẫn sống 40 năm với u ác). U ác tính là u có khả năng di căn. Chỉ u ác tính mới coi là ung thư. ·   Có ung thư tự khỏi (người bệnh có hệ miễn dịch tự điều chỉnh tiêu diệt các tế bào ung thư) ·   Giai đoạn đầu, ung thư phát triển rất chậm, không hề có dấu hiệu gì (có thể kéo dài vài năm đến vài chục năm). Đến giai đoạn ung thư/tiền ung thư, một số triệu chứng mới lộ ra ngoài, nếu đi kiểm tra lúc này có thể phát hiện bệnh – gọi là giai đoạn sớm (giai đoạn này bệnh cũng phát triển chậm, mất vài năm hoặc vài chục năm). Đến giai đoạn muộn là khi người bệnh thấy đau, ung thư phát triển rất nhanh (vài năm tới vài tháng), đa số tử vong của bệnh rơi vào giai đoạn này. ·   Ung thư ở người trẻ tiến triển nhanh hơn người già ð    Quan điểm của Tây y chỉ giải thích được việc di căn ở những vị trí kế cận liền kề nhau, không giải thích được nhiều trường hợp khác (Ví dụ: tại sao bị u ở tử cung thì nhất định sẽ di căn sang tuyến giáp, vú và ngược lại, dù ba vị trí này nằm rất xa nhau).	-          Thức ăn đồ uống đi vào cơ thể tới dạ dày, không tiêu hóa hết sẽ bị thiu, sau đó lên men thành đờm (nhớt) đóng ở dạ dày. Đờm để lâu không bị bài tiết đi, sẽ nhuyễn như nước, rồi đi vào phế. Nếu vẫn không bị bài tiết đi, nó lại chuyển thành thấp (ướt) đi vào trữ trong các khớp. Khối thấp tích tụ nhiều dần sẽ thành đàm (thể rắn hơn) theo các mạch máu đi tới các tạng phủ, gây bít lấp kinh mạch, chặn đường đi của  khí huyết. Lâu dần tạng/phủ sẽ thiếu khí huyết khiến tế bào chết dần. -          Các vết viêm loét trong cơ thể (do thiếu đường gluco trầm trọng) lâu ngày không được đưa đủ oxy tới làm khô, cũng khiến các tế bào chết lan rộng dần. ð  Tế bào chết nhiều sẽ tạo thành khối u và có thể lây lan (giai đoạn ung). Từ u để lâu sẽ thành thư. Giai đoạn thư là tạng/phủ chết hẳn, không thể cứu được. ·         Quá trình của ung rất lâu. Do đó, để phát triển thành bệnh ung thư là một thời gian rất dài (vài năm tới vài chục năm) và rất khó (chỉ khi ta bỏ mặc các triệu chứng, không quan tâm tới sức khỏe trong một thời gian dài)
4)    Cách phát hiện bệnh	·   Dựa vào quá trình tầm soát ung thư (không đảm bảo chính xác hoàn toàn, nếu nghi ngờ phải làm thêm sinh thiết) ·   Sinh thiết (lấy mẫu tế bào) ·   Dựa vào triệu chứng (không đảm bảo chính xác, phải làm thêm sinh thiết) ·   Một số người đi khám chữa bệnh khác lại phát hiện ra bị ung thư	·         Dùng máy đo huyết áp: chỉ số thứ nhất (khí) và chỉ số thứ ba (hàn nhiệt/đường) ·         Học thuyết âm dương ngũ hành, thủy – hỏa, …
5)    Cách điều trị	Cắt bỏ khối u 5 phương pháp chính: -          Phẫu thuật -          Tia xạ -          Hóa chất -          Nội tiết -          Miễn dịch Chọn phương pháp nào phụ thuộc giai đoạn bệnh, sức chịu đựng của cơ thể, khả năng của nơi điều trị và kinh ngiệm của bác sĩ.	-          Theo thuyết thủy – hỏa -          Giải pháp đi theo: Sinh – khí – thần – huyệt
6)    Những dấu hiệu của ung thư	-          Khối u bất thường, phù nề, chảy máu, đau và loét, vàng da -          Khi di căn: hạch bạch huyết to ra, ho ra máu, gan to, đau xương, có các triệu chứng thần kinh, đau đớn -          Khác: sụt cân, chán ăn, tiều tụy, tiết nhiều mồ hôi toàn thân, thiếu máu ð    Nói chung, nếu có các triệu chứng này thì bệnh đã ở giai đoạn cuối.	-          Các khối viêm sưng không tan, có thể sờ mó được (ở ngực, da, lưỡi, …) -          Mụn nhọt, nhiệt mồm, chân đau, chảy máu chảy mủ như á sừng, lở mồm -          Hay mắc kẹt khi nuốt thức ăn, đau buốt dữ dội lồng ngực, ăn khó chịu, cảm giác có vật cản trong đường tiêu hóa và hô hấp, bụng đau nhức -          Tai ù, nghe kém, mũi nghẹt, chảy máu cam, bài tiết ra máu, đàm hay nước mũi có máu, nhức đầu thường xuyên, có khối sưng/u ở cổ
7)    Cách phát hiện sớm ung thư	-          Khám bệnh định kỳ 6 tháng/lần -          Nên đi làm tầm soát ung thư (4 triệu VNĐ/lần)	-          Chỉ số thứ ba của huyết áp kết hợp với chỉ số thứ nhất cho ra dấu hiệu cảnh báo ung thư (xem lại bài cơ bản đã học) -          Các triệu chứng phần trên

·         Các câu hỏi của học viên:

-          Cao huyết áp hay quát tháo: bệnh quyết định thái độ

-          Stress có gây ung thư? Stress còn gây tác hại nghiêm trọng hơn cả thức ăn độc. Nó gây trì trệ, tù túng, tuyệt vọng về tinh thần, lâu dần khiến chán ăn uống, không quan tâm đến sức khỏe, phó mặc cuộc đời, sinh hoạt không điều độ… dần dần tạng phủ sinh bệnh, cũng có thể dẫn tới ung thư (gián tiếp).

-          Bệnh nhân không đi vệ sinh được dù dùng các loại thuốc đông tây y và phan tả diệp? có một khả năng là trong đại tràng không có gì. Tức đã hỏng từ lúc còn ở dạ dày, tỳ (tỳ không tạo ra chất bài tiết, hay chất bài tiết không ra đại tràng mà quay ngược đi vào máu và đi khắp cơ thể). Tỳ hư, phải bổ tỳ.

-          Lở mồm, mụn nhọt: âm hư, nội nhiệt. Sẽ kèm sốt, đau lưỡi. Nên bổ âm + đường gluco hay lục vị để hạ sốt. Không nên dùng kháng sinh, vì kháng sinh đốt huyết, lại càng thiếu huyết.

-          Bụng đau nhức: là dấu hiệu tiền ung thư do trọc khí đi lên.

-          Chảy máu cam trong ung thư là triệu chứng xấu (báo khả năng có ung thư cao). Khác với chảy máu cam trong trường hợp tai biến, cao huyết áp (lúc này chảy máu cam lại là tốt).

-          Học diện chẩn thì hằng ngày, nên tự thường xuyên vuốt cổ, cằm, sống cằm cho mềm ra.

-          Ho: bài thuốc Bách hợp cố kim hoàn/thang. Ho mất tiếng là bệnh để quá nặng, gây phù nề phần họng.

-          Sốt cao co rút hay bị bại não (với trẻ nhỏ) hoặc tai biến (với người cao tuổi). Vì sốt do nội nhiệt, âm hư, khiến gan, thận đều bị đốt. Gan chủ gân cơ. Gân cơ co rút là hỏa vượng, chuyển dần lên đầu. nên cho mát gan và bổ thận âm. Khi xuất hiện co rút là đã để bệnh thành nặng, lúc này rất dễ tai biến hoặc bại não.

-          Mùa đông nên tránh gió bắc vì bắc là thận, phong hàn phương bắc hại thận.

-          Thận hư – hay sợ hãi; tỳ hư – hay lo lắng, buồn chán, trầm cảm.

-          Trầm cảm: do can uất, tỳ hư. Diện chẩn: dùng bộ ổn định thần kinh + tỳ + h37+ h50.

2.    Quan điểm Đông y về một số triệu chứng tiền ung thư

·         Ung thư phổi

Đông y quan niệm phế (phổi) là nơi dẫn khí, là ngọn (trong đó mũi, da là cánh cửa để khí đi vào/ra); thận là nơi nạp khí, là gốc. Do đó các bệnh liên quan đến phổi không nên chỉ chữa duy nhất phế, mà nên dùng đồng thời cả hai kinh phế và thận, hiệu quả sẽ cao hơn nhiều.

Người suy hô hấp, phải chạy oxy, dù phế hư nhưng thận vẫn nạp được khí.

Người bị ung thư phổi giai đoạn cuối, bệnh viện trả về, cũng không dễ chết (có người sống thêm cả chục năm). Vì phế dẫn 90% lượng khí, còn lại khí đi qua da. Do đó, nếu tập trung cứu thận và tập thở bằng da, thì vẫn sống tiếp được. Người ta dùng kinh phế và kinh thận để chữa cho nhanh. Phần thận dương (thận khí) nên kéo ép gối.

Ung thư phổi là do phế thiếu oxy quá nhiều trong thời gian dài. Người bị ung thư phổi thì 10 đầu ngón tay tím do phế khí suy. Nam giới bị ung thư phổi dễ ảnh hưởng đến vấn đề con cái.

Một phương pháp thở qua da rất hiệu quả là thở âm dương khí công của thầy Bùi Quốc Châu. Người ung thư phổi thực hành phương pháp này còn tốt hơn thiền (thiền bậc thấp thôi, còn với người có công phu thiền cao có khả năng khai mở luân xa, điều khiển trường sinh học tự chữa bệnh.

·         Nữ có kinh nguyệt đen và thường xuyên đau bụng kinh

Nếu kinh nguyệt rất đen và ra ít (hoặc ra rất nhiều trên 10 ngày liên tục nhưng vón cục), bị đau bụng kinh (dù chỉ 1 hay 2 ngày đầu); hiện tượng trên có thể xảy ra đều đặn hoặc cứ 5-6 tháng lại xuất hiện; không nên lơ là chủ quan, có thể ảnh hưởng sau này khi 40, 50 hay 60 tuổi.

Do bất thông, tức khí huyết bị tắc ứ. Phải làm thông bằng diện chẩn – dùng bộ nội tiết tố dành cho nữ, mỗi cái chỉ nên day 15 lần vì nó rất nóng.

·         Thấp nhiệt

90% Thấp nhiệt là nguyên nhân gây ung thư.

Các bệnh như lậu, giang mai… đều do thấp nhiệt sinh ra. Khi giao hợp thấy ra máu là triệu chứng báo bệnh. Nếu dùng kháng sinh là đóng lại, không cho mủ, huyết bẩn chảy ra. Đông y cho rằng phải đẩy hết mủ và huyết ứ ra ngoài bằng cách khử thấp nhiệt:

-          Xông ngải

-          Xông gừng

-          Quế đem đốt rồi cho người bệnh ngồi lên

-          Tiêu…  hay bất kì thứ gì nóng, nhiệt

·         Sốt về chiều kèm ho khan kéo dài

Báo hiệu tiệm cận ung thư. Hay bị nhầm thành viêm họng. Có thể kèm theo các triệu chứng: nuốt nước bọt thấy đau, sờ bên ngoài không thấy sốt nhưng trong nóng toát mồ hôi, người rệu rã đau đớn khắp mình… Bác sỹ Tây y thường cho thuốc giảm đau, hạ sốt. Đông y cho rằng lúc này phải bổ âm mạnh lên.

·         Rỗ hoặc nám

Do thực tích quá nhiều trong dạ dày, không tiêu đi, lẫn vào thức ăn mới, đi tới các tế bào gây viêm nhiễm.

Nám còn nặng hơn rỗ.

Giải pháp: đừng để thực tích, nên giữ để hệ bài tiết hoạt động tốt, hạ tiêu, đại tràng và dạ dày sạch sẽ. Có thể dùng phan tả diệp đun lên, trộn muối rồi bôi lên vết rỗ/ nám.

Người nào da càng trắng càng phải giữ gìn, vì vết nám/rỗ hiện vết rõ hơn.

3.    Cách chăm sóc người có nguy cơ hoặc đang bị ung thư

3.1.                Tinh

Phụ thuộc nguyên nhân, thể trạng của người bệnh mà ta xác định được qua máy đo huyết áp hai tay và thân nhiệt bên ngoài của người đó mà định ra chế độ ăn phù hợp theo từng giai đoạn.

Ví dụ 1: người bị ung thư có huyết áp 90/50/120.

·         Nếu sờ ngoài da lạnh: cực nhiệt giả hàn – lạnh này chỉ là giả, nặng hơn trường hợp nóng.

o   Nếu lạnh toàn thân: cho âm:dương=5:5. Bổ âm cấp một tuần để dập hỏa từ trong ra. Bổ dương: dùng máy sấy để bổ nhiệt vào gan bàn chân, thận, tai… (những gì liên quan tới thận). Nếu dùng máy sấy thì định lượng qua ăn uống phải giảm đi.

o   Nếu lạnh một phần:

§  Trên lạnh dưới nóng: ít xảy ra. Trên dương suy, dưới âm suy. Giải pháp: thở âm dương khí công (thở đường dương để tăng thanh khí); hoặc dùng 6 hạch bạch huyết (nhất là với người ung thư phổi) – gạch 60 gạch/huyệt để thăng dương, sau đó dùng máy sấy hơ thắt lưng rồi hơ lên trên trong 10 phút.

§  Trên nóng dưới lạnh: trên làm mát dưới bổ nhiệt. Phần trên làm mát có thể dùng đá chườm, hoặc dùng huyệt 26+143 (cấm dùng dầu nóng), day huyệt xong dùng viên nước đá nhỏ chấm vào ba cái rồi nhấc lên, làm khoảng 5-6 lần. Nếu cần, chườm đá vào tam giác gan. Nếu vẫn thấy nóng, dùng khăn mặt để lạnh đắp lên trán để mạch máu co lại, khiến nhiệt không thoát ra nhiều. Phía dưới: dùng máy sấy sấy hai chân và mệnh môn hỏa (được dùng dầu). Gọi là dẫn hỏa qui nguyên – buộc hỏa âm quay trở về mệnh môn hỏa.

·         Nếu sờ ngoài da nóng: thực nhiệt. Bổ âm: dương=4:6. Bổ âm mạnh trong thời gian ngắn kèm bổ dương. (nếu chỉ bổ âm sẽ gây phù, trệ).

Ví dụ 2: người ung thư có huyết áp 90/50/50.

·         Huyết áp này cho thấy tình trạng bệnh nhân rất xấu. Phải bổ khí huyết mạnh. Gồm: kéo ép gối, ăn đồ ấm nóng, uống thuốc bổ dương phải đồng thời chú ý bổ âm kèm (tỷ lệ âm:dương=2:8=6:10… thay đổi theo máy đo huyết áp).

Người ung thư không nên ăn những chất làm hạ khí, chua (dư axit), đường phức (tạo dư axit).

3.2.                Khí + Thần

-          Kéo ép gối ngậm miệng

-          Nên tập im lặng, nói ít, thở nhiều

-          Tập thiền (có thể cứu sống 90% bệnh ung thư nếu thở đúng).

·         Ý dẫn khí: Dùng ý chí – bộ não – để điều khiển dòng khí trong cơ thể mình. Thầy Thuận Nghĩa (Đức) dùng khí điều khiển để tự cắt u. Chú ý, không điều khiển khí chạy vào ống tủy, chỉ chạy dọc trục xương sống hoặc là là cách bề mặt da chừng 2mm.

·         Tác ý: mỗi bộ phận trong cơ thể đều như một cơ thể sống, ta nên trò chuyện với chúng. Khi bộ vị nào đó bị bệnh là ta lâu không nói chuyện với nó. Chữa bằng cách nói chuyện với nó (Nhất nguyên luận). Nói phải nói cho đúng. Đây cũng là một tình huống của “ý dẫn khí”.

3.3.                Huyệt

-          Nên sử dụng các bộ huyệt phía dưới

-          Nên sử dụng từ dưới lên trên để thăng khí

-          Nên sử dụng huyệt trên trục cột sống

-          Day huyệt: nếu không có khối u lớn thì chỉ nên khai thông, không nên trục đàm thấp (sẽ mất chân âm). Nếu dùng bộ trừ đàm thấp, chỉ nên day 5 cái/ngày.

-          Sử dụng thủ pháp hơ là chính. Càng lạnh thì càng phải hơ nhiều.

4.    Thực hành

4.1.                Thực hành 1 – Khám bệnh cho sư bác

·         Huyết áp:

Tay trái: 118/77/66

Tay phải: 110/78/66

·         Thông tin:

-          38 tuổi, nữ

-          Cơ nhão, da trắng xanh

-          Mồ hôi tay nhiều

-          Đau đỉnh đầu, vai trái, mắt trái, nửa đầu trái

-          Kinh nguyệt: 35-40 ngày, kéo dài 2-3 ngày

-          Phân: nhỏ, nhuận, 2-3 ngày/lần

-          Ngủ, ăn tốt. Đồ ăn: sáng bột/cháo, trưa cơm chay, tối bột đậu(ngũ cốc)

-          Thở khó nhọc, người rất yếu và mệt mỏi

·         Chẩn bệnh:

-          Huyết áp

Huyết áp chuẩn của người 38 tuổi: 110-120/65-70/65-70

ð  Chỉ số huyết cao hơn chuẩn một chút => có huyết ứ nên khi hành kinh sẽ đau bụng, có cục.

-          Cơ nhão: cơ liên quan đến tỳ => tỳ hư

-          Da trắng: trắng thuộc kim, da do phế chủ => phế khí hư (có thể do thổ sinh kim, tỳ hư khiến phế hư)

-          Nhiều mồ hôi tay => dương hư (người dương hư thường lạnh, da trắng xanh). => Thiếu đường gluco

-          Phân: khó đi => do thiếu khí. Phế khí khai thông thủy đạo kém, không đủ lực để đẩy phân qua đại tràng.

-          Ăn: chế độ ăn rất nghèo năng lượng => lâu dài sẽ khiến thiếu khí huyết, người tiều tụy. Chế độ ăn cũng thiếu đường, lâu ngày sẽ khiến cơ thể bị hàn, tỳ khí hư và người mất sức.

-          Ăn ngủ tốt: thực ra là khai sai. Ăn được ngủ được là do bác quá mệt nên phải ăn và ngủ. Thực ra ngủ cũng mệt vì huyết ứ, có đàm trong dạ dày.

-          Đau các phần bên trái: trái dương phải âm, do dương hư. Trước mắt sẽ đau bên trái, sau sẽ đau toàn thân. Vì lượng máu qua tim ít, cơ tim thiếu máu (do chế độ ăn hiện tại đang thiếu đường khiến tỳ hư => tỳ chủ cơ nhục => cơ tim yếu).

·         Giải pháp:

Bệnh của sư bác có nhiều triệu chứng có vẻ nghiêm trọng nhưng lại là bệnh nhẹ (trước mắt chỉ có tỳ khí hư, phế khí bắt đầu hư).

Sư bác chỉ có một bệnh duy nhất: Thiếu đường

Giải pháp:

-          Uống đường gluco định kỳ hằng ngày

-          Cải thiện bữa ăn: có nhiều chất, khối lượng tăng lên. Ăn đồ âm (đồ chay) thì nên cho thêm gừng, tỏi, ớt… (đọc thêm về thực dưỡng để biết cách ăn chay khoa học đảm bảo đủ chất và năng lượng)

-          Dùng máy sấy tóc hơ vào tay chống thoát dương, chống mất chất dinh dưỡng bài tiết qua con đường mồ hôi tay.

Chú ý: tình trạng của sư bác mà để lâu thì cũng có thể thành ung thư (tất nhiên phải rất nhiều năm nữa), nhưng nên sửa trị ngay từ bây giờ.

Tìm kiếm sự khôn ngoan từ Darwin tới Munger: Thái độ

MƯỜI HAI

THÁI ĐỘ

Hãy vui khi đang sống, vì bạn còn lâu mới chết.

-          Ngạn ngữ Scotland

Đời sẽ dài nếu ta biết sử dụng nó.

Nhà triết gia người La Mã Lucius Annaeus Seneca nói với chúng ta trong cuốn Moral Essays (Các bài luận đạo đức) rằng, không phải chúng ta có quá ít thời gian mà chúng ta đang lãng phí nó quá nhiều:

Tại sao chúng ta phàn nàn về Mẹ Tự Nhiên? Bà cho thấy bà thật tốt bụng; cuộc đời, nếu chúng ta biết cách sử dụng nó, sẽ dài lâu. Nhưng một người sở hữu sự tham lam vô độ, người khác cống hiến gian khổ cho những nhiệm vụ vô dụng; một người u mê rượu chè, người khác bị lười biếng làm tê liệt; người kiệt sức vì tham vọng luôn treo trên các quyết định của người khác, người thì lòng tham của thương nhân điều khiển bị hy vọng thu hoạch dẫn tới kết thúc trên những miền đất hay biển cả… nhiều người cũng duy trì bận rộn trong việc theo đuổi vận mệnh của người khác, hoặc trong việc phàn nàn về chính bản thân; nhiều người, theo đuổi không mục tiêu, dịch chuyển, hay thay đổi, rồi không hài lòng, nên bị chìm sâu vào những kế hoạch hay thay đổi; một số không có nguyên tắc nào xác định để dẫn lối trong giờ học, vì số phận làm họ không nhận ra trong khi mải thè lưỡi và ngáp – vì thế chắc rằng tôi không thể nghi ngờ sự thật lời bày tỏ của các nhà thơ vĩ đại có vẻ như lời sấm: “Phần đời chúng ta thực sự sống rất nhỏ.” Phần còn lại của sự hiện hữu không phải là cuộc đời, chỉ là thời gian.

Ông tiếp tục: “Bạn sống như thể bạn sắp ra đi vĩnh viễn, không một suy nghĩ yếu đuối nào từng bước vào đầu bạn, bao nhiêu thời gian đã trôi qua bạn không cần để ý.”

Bạn phung phí thời gian như thể bạn đã vẽ được từ một nguồn cung đầy đủ và phong phú, dù ngày mà toàn thời gian bạn ban cho ai đó hay cái gì đó có lẽ là ngày cuối cùng của bạn. Bạn sợ cái chết và mong muốn bất tử. Bạn sẽ nghe nhiều người nói: “Sau 50 tuổi, tôi sẽ nghỉ hưu trong nhàn rỗi, tuổi 60 sẽ giải phóng tôi khỏi mọi bổn phận với cộng đồng.” Lời bảo đảm hay nguyện cầu nào khiến cuộc đời bạn kéo dài hơn? Ai cam chịu con đường như bạn lập kế hoạch? Bạn không thấy xấu hổ sao khi dự phòng cho bản thân phần còn lại của cuộc đời, và để riêng trí khôn chỉ cho lúc bạn không thể cống hiến được cho bất kỳ vụ kinh doanh nào nữa? Đã muộn để bắt đầu sống chỉ khi chúng ta phải ngừng sống! Thật ngu ngốc khi quên đi cái chết để trì hoãn các kế hoạch cho tuổi 50 và 60, và dự định bắt đầu cuộc đời tại điểm nhiều người đã thành đạt!

Cuộc đời quá ngắn để lãng phí. Samuel Johnson nói: “Một người chết thế nào không phải vấn đề, mà là anh ta sống thế nào. Hành động chết không quan trọng, nó kéo dài một thời gian ngắn ngủi.”

Chúng ta chỉ có một cuộc đời, vì thế hãy tạo ra cuộc đời chúng ta thích. Nhà viết kịch George Burns nói: “Bạn có thể làm những gì bạn thích hay thích những gì bạn làm. Tôi không nhìn thấy bất kỳ lựa chọn nào khác.”

Chúng ta đều có 24 giờ trong ngày. Chúng ta không thể tiết kiệm thời gian, chỉ sử dụng nó một cách khôn ngoan hay ngu ngốc. Chúng ta sử dụng thời gian như thế nào? Cách sử dụng tốt nhất là gì? Chúng ta muốn làm gì trong đời? Chúng ta sống theo cách có thể chứ? Danh sách càng ngắn, nó càng tập trung vào những thứ có vấn đề. Hãy biết những gì chúng ta muốn và không muốn. Chúng ta đang làm những gì chúng ta muốn hay những gì người khác kỳ vọng chúng ta làm? Ai hay cái gì quan trọng nhất trong đời bạn? Chúng ta sống có nghĩa không?

Tránh đánh giá sai và cải thiện cuộc sống để có thái độ đúng với cuộc đời. Vì mọi người khác nhau, không có một chiến lược “một phù hợp với tất cả”. Mỗi chúng ta phải tìm ra phong cách của chính mình. Nhưng có hướng dẫn để áp dụng cho tất cả.

Chúng ta nên hành động theo cách phù hợp với tự nhiên, lợi thế và các giới hạn; chúng ta nên xây dựng (và theo đuổi) vài giá trị.

Chúng ta hy vọng thành công trong lĩnh vực chúng ta không hiểu như thế nào? Chúng ta giảm khả năng mắc sai lầm nếu đối xử với mọi thứ phù hợp với bản chất tự nhiên, những thứ chúng ta hiểu và làm tốt. Chúng ta có cơ hội tốt hơn để giải quyết vấn đề và đánh giá các phát biểu nếu chúng nằm trong lĩnh vực ta có khả năng. Khổng Tử nói: “Biết mình biết những gì mình biết, biết mình không biết những gì mình không biết, là biết thực sự.” Chúng ta phải xác định khả năng và hạn chế của chúng ta. Chúng ta cần biết những gì chúng ta không biết hoặc không có khả năng biết và tránh những cái đó đi. Như Warren Buffett nói:

Bạn phải dính chặt lấy cái tôi gọi là, vòng năng lực của bạn. Bạn phải biết những gì bạn hiểu và những gì bạn không hiểu. Không quan trọng vòng năng lực của bạn lớn thế nào. Nhưng biết chu vi nó tới đâu là vô cùng quan trọng.

Charles Munger nói thêm:

Chúng tôi thích xử lý những gì chúng tôi hiểu. Tại sao chúng tôi nên chơi trò cạnh tranh trong một lĩnh vực mà chúng tôi không có lợi thế - có lẽ là bất lợi – thay vì chơi trong lĩnh vực chúng tôi có một lợi thế rõ ràng?

Mỗi người trong số các bạn sẽ phải tính toán xem tài năng của mình nằm ở đâu. Và bạn phải sử dụng các lợi thế của mình. Nhưng nếu bạn cố thành công trong những lĩnh vực bạn kém cỏi, bạn sẽ có một sự nghiệp rất tệ. Tôi hầu như có thể đảm bảo điều đó. Trái lại, bạn nên mua một vé số may mắn hoặc nhận cơ hội ăn may từ một nơi nào đó.

Hãy hỏi: Bản chất tự nhiên của tôi là gì? Điều gì thúc đẩy tôi? Khả năng chịu đựng đau khổ và rủi ro của tôi như thế nào? Cái gì khiến tôi hạnh phúc và bất hạnh trong quá khứ? Tôi cảm thấy thoải mái với ai hay thứ gì? Tài năng và kĩ năng của tôi là gì? Tôi có biết sự khác biệt giữa những gì tôi muốn và những gì tôi giỏi không? Tôi có lợi thế so với người khác ở nơi nào? Các hạn chế của tôi là gì?

Chúng ta có thể làm những gì quan trọng như thế nào nếu chúng ta không có bất kỳ giá trị gì? Nếu chúng ta không đại diện cho thứ gì đó, chúng ta sẽ rớt xuống vì bất kỳ cái gì.

Hãy trung thực

Trung thực là chương đầu tiên của cuốn sách về trí khôn.

-          Thomas Jefferson (Tổng thống Mỹ 1743 – 1826)

Hãy hành động một cách tự trọng. Hãy nghe lời của Mark Twain: “Hãy luôn luôn làm điều đúng đắn. Điều đó sẽ thỏa mãn một số người và làm số còn lại kinh ngạc.”

Hãy nói sự thật. Hãy tuân theo qui tắc của Lou Vincenti (cựu chủ tịch của Wesco): “Nếu bạn nói sự thật, bạn sẽ không phải nhớ những lời nói dối.”

Sự trung thực sẽ trả tiền cho bạn. Charles Munger nói: “Chúng tôi kiếm được thêm tiền thường xuyên hơn nhiều nhờ đạo đức. Ben Franklin đã đúng về chúng tôi. Ông ấy không nói sự trung thực là đạo đức tốt nhất, ông ấy nói rằng nó là chính sách tốt nhất.”

Hãy hành động toàn vẹn và cá tính. Heralitus nói: “Nội dung nhân cách của bạn là sự lựa chọn của chính bạn. Ngày ngày, những gì bạn lựa chọn, những gì bạn suy nghĩ, và những gì bạn làm là con người bạn sẽ trở thành. Sự toàn vẹn là số phận của bạn… nó là ánh sáng dẫn đường cho bạn.”

Mỗi người đều là duy nhất, vì vậy chúng ta có quyền trở nên khác biệt. Tại sao tự do thực sự lại là sự toàn vẹn? Vì nếu chúng ta chẳng có gì để che giấu, chúng ta không có gì để sợ hãi.

Charles Munger nói:

Chúng tôi nghĩ nên có một khoảng lớn giữa… những gì bạn định làm và những gì bạn có thể làm khi không có nguy cơ rõ rệt phải chịu án hình sự hay bị thua lỗ. Chúng tôi tin bạn không nên đi bất cứ đâu gần lằn ranh đó. Bạn phải có một chiếc la bàn bên trong. Vì thế nên có những thứ bạn sẽ không làm dù chúng hoàn toàn hợp pháp. Đó là cách chúng tôi cố gắng vận hành. Hãy để những gì hồ nghi lại và giao dịch với những người đáng kính trọng. Hãy sử dụng bài kiểm tra “trang đầu” của Warren Buffett: “Tôi chắc chắn muốn xem hành động của tôi được phóng viên thông tin quan trọng mô tả ngay trên trang đầu của tờ báo địa phương, có được người bạn đời của tôi, các con và các bạn tôi đọc không?”

Tin tưởng mọi người là hiệu quả. Charles Munger nói: “Nhân cách tốt thường rất hiệu quả. Nếu bạn có thể tin mọi người, các hệ thống của bạn có thể đơn giản hơn. Có hiệu quả khổng lồ trong một nhân cách tốt và không hiệu quả trong một nhân cách tồi.”

Hành động như một ví dụ gương mẫu

Tài sản là phước lành đối với những ai biết sử dụng nó, và là lời nguyền rủa với kẻ không biết sử dụng.

-          Publius Terentius

Hãy quan sát các tín hiệu bạn gửi đi. Charles Munger nói với chúng ta rằng một số người có bổn phận tạo ra hình ảnh đúng đắn: “Một người có địa vị cao trong quân đội hay trở thành thẩm phán tòa án tối cao được kỳ vọng là một ví dụ điển hình, vì vậy tại sao không nên là người có địa vị cao trong một công ty lớn?”

Ông tiếp tục:

Bạn không muốn giáo viên lớp một của bạn phạm tội gian dâm trên sàn hay uống rượu trong lớp học. Tương tự, tôi không nghĩ bạn muốn giao dịch chứng khoán của bạn kết thúc trong trang đầu các báo vì quá mức tồi tệ. Và chắc chắn tôi không nghĩ rằng bạn muốn giao dịch chứng khoán quan trọng của một quốc gia biến thành sòng bạc hơn những gì nó vốn đã là thế.

Quân đội có một mô hình đúng đắn. Munger tiếp tục:

Một trong những thứ không chín chắn khủng khiếp là khái niệm tương tự quân đội được dẫn dắt không thích hợp với một nhân viên văn phòng. Khi bạn tăng một điểm trong nền văn minh, bạn phải có bổn phận cư xử như một ví dụ gương mẫu. Lần cuối bạn nghe thấy trong phòng họp là khi nào, “Điều này nhất quán với bổn phận của chúng ta như một ví dụ gương mẫu ư?” Tôi muốn nói những từ ngữ như thế đều có chiếc vòng cổ xưa cho nó –“ví dụ gương mẫu”. Nhưng đó chính xác là những gì đang thiếu sót khủng khiếp.

Và mọi người có thể thấy đó là những gì được yêu cầu. Khái niệm đạo đức trong quân đội không phù hợp với nhân viên văn phòng là một điều quan trọng. Bổn phận của bạn là không gây ra oán hận và ghen tỵ và nhiều thứ khác. Bạn có một bổn phận to lớn như là một ví dụ gương mẫu.”

Chúng ta giáo dục về đạo đức như thế nào? Charles Munger nói:

Tôi nghĩ cách đơn giản nhất để dạy đạo đức là qua ví dụ. Có nghĩa nếu bạn lấy trong số mọi người một người thể hiện một nền tảng đạo đức phù hợp hằng ngày, tôi nghĩ nó sẽ có tác động to lớn đến những người quan sát. Ngược lại, nếu đạo đức của bạn trượt dốc, và người ta được khen thưởng vì suy đồi đạo đức, thì tôi nghĩ đạo đức của bạn sẽ như thác đi xuống với tốc độ rất, rất nhanh.

Tôi nghĩ đạo đức vô cùng quan trọng, nhưng tôi nghĩ chúng được truyền dạy tốt nhất gián tiếp qua các ví dụ. Nếu bạn chỉ sắp xếp học một số qui tắc và ghi nhớ đủ tốt để vượt qua kỳ kiểm tra, tôi đoán nó sẽ không giúp gì nhiều cho đạo đức của mọi người. Nhưng nếu bạn nhìn thấy những người bạn ngưỡng mộ cư xử theo một cách nào đó – đặc biệt khi stress – tôi nghĩ bạn sẽ ghi nhớ và bị ảnh hưởng trong một thời gian rất, rất dài.

Đối xử công bằng với mọi người

Warren Buffett nói rằng: “Cách duy nhất để được yêu là hãy trở nên đáng yêu. Bạn luôn nhận trở lại nhiều hơn những gì bạn cho đi. Nếu bạn không cho đi cái gì, bạn sẽ không nhận được gì.” Lão Tử nói: “Đáp khôn ngay cả với cư xử tối dạ.” Hãy tốt với mọi người và nếu không không tốt với bạn – đừng khó chịu – chỉ cần tránh họ đi trong tương lai. Hãy nghe theo lời khuyên của Charles Darwin – tránh tranh cãi:

Tôi rất vui sướng khi tránh khỏi tranh cãi, và tôi nợ Lyell, người mà nhiều năm trước, trong khi giới thiệu các tác phẩm địa lý của tôi, đã mạnh mẽ khuyên tôi đừng bao giờ vướng vào một cuộc tranh cãi nào, vì nó hiếm khi mang lại điều gì tốt đẹp, và còn gây ra mất mát khốn khổ về thời gian và sự bình tĩnh…

Tất cả những gì tôi nghĩ là anh [thư gửi cho E.Haeckel] sẽ bị kích thích trở nên tức giận, và sự giận dữ hoàn toàn khiến mọi người mù quáng, lời phê bình của anh không có cơ hội gây ảnh hưởng tới những kẻ đang đối lập với quan điểm của chúng ta.

Đừng làm cho cuộc sống trở nên quá nghiêm túc

Cuộc đời quá quan trọng để bị thực hiện nghiêm túc.

-          Oscar Wilde

Hãy có quan điểm của riêng mình. Nhớ lời của Samuel Johnson: “Khoảng cách có cùng hiệu quả bằng lý trí cũng như bằng mắt.” Khi thất bại, chúng ta nên nhìn nó như một kinh nghiệm đáng học hỏi.

Hãy có thái độ tích cực. Các nhà nghiên cứu ở Mayo Clinic thông báo rằng những người lạc quan có mức độ hoạt động thể chất và tinh thần cao hơn người bi quan. Các nghiên cứu tại Mayo Clinic cũng chỉ ra rằng người lạc quan sống lâu hơn người bi quan. Có thái độ sống tích cực cũng khiến cơ thể sinh ra các hóc môn chịu đựng đau đớn, gọi là endorphin, hoạt động giống morphine.

Warren Buffett nói về giá trị của nhiệt huyết:

Tôi nghĩ nhiệt huyết là một phẩm chất tốt nói chung nên có. Nó đã giúp tôi…Tôi thích các quản lý nhiệt tình trong các doanh nghiệp của chúng tôi. Những người này đầy nhiệt huyết với công việc của mình như người ta nhiệt huyết với golf, và tạo ra kết quả. Nếu bạn đang có một công việc mà bạn không tâm huyết, hãy tìm việc khác. Bạn đang không tạo cho mình một ân huệ nào, bạn cũng đang không tạo cho người thuê bạn một ân huệ nào và bạn sẽ thay đổi bất cứ lúc nào. Chúng ta ở đây, trên trái đất này, chỉ trong một thời gian, trừ khi Shirley MacLaine đúng, bạn phải làm thứ gì đó bạn yêu thích và theo đuổi, và có thể nhiệt tình với nó.

Ông cũng nói rằng chúng ta nên làm những gì chúng ta yêu thích: “Hãy làm gì thúc đẩy bạn đi lên. Hãy làm gì đó nếu bạn có tất cả số tiền trên thế giới này, bạn vẫn sẽ làm nó. Bạn cần phải có một lý do nhảy ra khỏi giường mỗi sáng… Đừng tìm kiếm tiền bạc. Hãy tìm kiếm những gì bạn yêu thích, và nếu bạn tốt, tiền sẽ đến.”

Có mong muốn hợp lý

Ơn Chúa anh ta chẳng có mong muốn gì, vì vậy anh ta sẽ không bao giờ phải thất vọng.

-          Benjamin Franklin

Nếu chúng ta không hy vọng quá nhiều, thực tế thường đập tan các kỳ vọng của chúng ta. Nếu ta luôn kỳ vọng những điều tốt nhất hoặc những điều không thực tế, chúng ta thường phải thất vọng. Chúng ta cảm thấy xấu hơn và hành xử tệ.

Hãy mong muốn nghịch cảnh. Chúng ta đụng độ nghịch cảnh dù ta chọn bất cứ điều gì để làm trong đời. Charles Munger đưa ra qui tắc sắt đá của ông với cuộc đời:

Bất cứ khi nào bạn nghĩ rằng một tình huống nào đó hay ai đó đang phá hủy cuộc đời bạn, thực tế chính bạn đang phá hủy đời mình… Cảm thấy như mình là nạn nhân là một cách hoàn toàn tồi tệ để bước đi trong đời. Nếu bạn chỉ cần có thái độ tồi theo một cách nào đó, đó luôn luôn là lỗi của bạn và bạn phải sửa nó ngay khi bạn có thể - gọi là qui tắc sắt đá – tôi nghĩ rằng nó thực sự làm việc.

Khi điều gì đó tồi tệ xảy ra, hãy hỏi: Nó còn ý nghĩa gì nữa? Hãy xem trở ngại trong cuộc sống chỉ là thất bại tạm thời, không phải là thảm họa. Mark Twain nói: “Giống nòi [của chúng ta], dù nghèo khó, không nghi ngờ vẫn có một vũ khí thực sự hiệu quả - tiếng cười… Trước sự tấn công của tiếng cười, không gì có thể chịu được.”

Sống cho hiện tại

Người quân tử không phí bản thân cho những gì xa xôi, cho những gì vắng mặt. Anh ta đứng đây và bây giờ, trong hoàn cảnh thực tế.

-          Khổng Tử

Chúng ta thường có xu hướng nhấn mạnh đích đến, vì vậy bị nhỡ cả hành trình. Hãy sống với hiện tại và tận hưởng cuộc đời hôm nay. Blaise Pascal viết:

Hãy để mỗi người kiểm tra suy nghĩ của mình; họ sẽ thấy nó chỉ toàn liên quan đến quá khứ hoặc tương lai. Chúng ta hầu hết không bao giờ nghĩ về hiện tại, và nếu chúng ta nghĩ về nó, chỉ để xem ngọn đèn nào soi chiếu vào kế hoạch tương lai của chúng ta. Hiện tại không bao giờ là kết thúc của chúng ta. Quá khứ và hiện tại là phương tiện của chúng ta, chỉ tương lai là kết cục. Vì vậy chúng ta không bao giờ thực sự sống, mà hy vọng sống, và vì chúng ta luôn lên kế hoạch làm sao để hạnh phúc, tất nhiên chúng ta đừng bao giờ nên làm thế.

Hãy tò mò và cởi mở. Luôn hỏi “tại sao”

Tò mò là một trong những đặc điểm vĩnh cửu và chắc chắn của một trí tuệ mạnh mẽ.

-          Samuel Johnson

Thomas Henry Huxley nói: “Hãy ngồi xuống trước thực tại như một đứa trẻ, và hãy chuẩn bị để từ bỏ mọi định kiến, khiêm tốn theo đuổi bất cứ đâu và bất cứ thứ gì nơi vực sâu Mẹ tự nhiên dẫn dắt, hoặc bạn sẽ chẳng học được thứ gì.” Trẻ con tò mò và hay hỏi “tại sao”. Khi trưởng thành, chúng ta có vẻ quên các câu “tại sao” và chấp nhận những gì người khác nói. Tất cả chúng ta nên là trẻ con một lần nữa và nhìn thế giới như thể qua con mắt của một đứa bé tò mò không hề có định kiến.

Kết thúc

Tôi thừa nhận tôi đã từng mù như một con ruồi, nhưng thà học hỏi sự khôn ngoan muộn còn hơn không bao giờ học nó.

-          Sherlock Holmes (Arthur Conan Doyle, trích trong The Man with the Twisted lip (Người đàn ông môi trề))

Tôi hy vọng quyển sách này hữu ích cho hiểu biết và cải thiện tư duy của bạn. Tôi cũng hy vọng bạn sẽ tiếp tục tìm kiếm trí khôn. Chúng ta sẽ vẫn đánh giá sai (ít nhất tôi vẫn thế), nhưng chúng ta có thể cải thiện.

<< Phần 4: Chương MƯỜI MỘT

Phụ lục 1: Bài phát biểu của Munger >>