Nếu bạn thông
minh đến vậy, tại sao bạn không giàu?
Hóa ra chỉ là
do may mắn
Những người
thành công nhất đều không phải là những người tài năng nhất, chỉ là kẻ may mắn
nhất, mô hình máy tính mới về việc tạo ra sự giàu có đã xác nhận như vậy. Hãy
quan tâm đến điều này để có thể tối đa hóa lợi nhuận từ nhiều khoản đầu tư của
bạn.
ảnh: Jodi
Jacobson/Getty Images
Sự phân bố của cải
theo mô hình nổi tiếng mà chúng ta đôi khi gọi là qui luật 80:20: 80% của cải
thế giới do 20% dân số sở hữu. Quả thực, một báo cáo năm ngoái đã kết luận rằng
chỉ 8 người trong số đó đã có tổng tài sản tương đương với tài sản của 3.8 tỷ người
nghèo nhất thế giới.
Qui luật này dường
như xảy ra ở tất cả các xã hội ở mọi qui mô. Đó là một mô hình được nghiên cứu
kỹ lưỡng, còn gọi là qui tắc quyền lực có khả năng lan rộng trong nhiều hiện tượng
xã hội. Nhưng sự phân bố của cải là một trong những vấn đề gây tranh cãi nhiều
nhất vì những vấn đề của nó nảy sinh ra chuyện công bằng và thưởng phạt. Tại
sao ít người lại có nhiều của cái đến vậy?
Câu trả lời
thông thường là chúng ta đang sống trong một xã hội công bằng, ở đó mọi người
được tưởng thưởng cho tài năng, trí tuệ, nỗ lực… của mình. Theo thời gian, nhiều
người nghĩ, điều đó chuyển thành sự phân phối của cải mà chúng ta quan sát được,
mặc dù liều lượng may mắn có thể đóng vai trò ở đây.
Nhưng có một vấn
đề với ý tưởng này: trong khi phân bố của cái tuân theo qui luật quyền lực,
phân bố kỹ năng của con người nói chung lại tuân theo phân phối chuẩn đối xứng
quanh giá trị trung bình. Ví dự, trí tuệ được đo bằng các bài kiểm tra IQ, tuân
theo mô hình này. IQ trung bình là 100, nhưng không ai có IQ 1000 hay 10000.
Điều tương tự
cũng đúng với công sức, được đo bằng số giờ làm việc. Một số người làm việc nhiều
giờ hơn mức trung bình và một số lại ít hơn, nhưng không ai làm việc nhiều hơn
hàng tỷ lần những người khác.
Và khi tưởng thưởng
cho công việc, một số lại nhận được của cải lớn hơn những người khác hàng tỷ lần.
Còn gì nữa, nhiều nghiên cứu đã cho thấy rằng những người giàu có nhất nói
chung không phải là những người tài năng nhất theo nhiều thước đo khác nữa.
Thế thì yếu tố
nào quyết định một cá nhân trở nên giàu có như thế nào? Liệu may mắn có đóng
vai trò lớn hơn chúng ta tưởng? Và làm sao những yếu tố đó có thể được khai
thác để biến thế giới thành nơi tốt đẹp hơn và công bằng hơn – dù chúng có là
gì đi chăng nữa?
Hôm nay, chúng
ta gửi lời cám ơn tới công trình của Alessandro Pluchino, Đại học Catania,
Italia và một vài đồng nghiệp. Những người này đã tạo ra một mô hình máy tính
mô phỏng tài năng con người và cách con người sử dụng nó để khai thác các cơ hội
trong đời. Mô hình này cho phép đội ngũ nghiên cứu vai trò của may mắn trong tiến
trình này.
Kết quả mới chỉ
nhìn từ một phía. Những mô phỏng của họ tái tạo lại chính xác sự phân bố của cải
trong thế giới thực. Nhưng những cá nhân giàu nhất không phải là người tài năng
nhất (dù họ cũng phải có một mức độ tài năng nhất định nào đó). Họ là những người
may mắn nhất. Và điều này có ý nghĩa quan trọng đối với cách các xã hội có thể
tối ưu hóa lợi nhuận từ các vụ đầu tư trong mọi thứ từ kinh doanh tới khoa học.
Mô hình của
Pluchino và các đồng nghiệp rất trực quan đơn giản. Nó gồm N người, mỗi người
có một mức độ tài năng nhất định (kỹ năng, trí thông minh, năng lực,…). Tài năng
này được phân bố thông thường quan cấp độ trung bình, theo phương sai chuẩn. Vì
thế một số người tài năng hơn mức trung bình và một số khác kém hơn, nhưng
không ai có tài năng vượt trội hơn rất nhiều lần bất kỳ ai khác.
Đây là một dạng
phân bố tương tự nếu được nhìn theo nhiều kỹ năng của con người, hay thậm chí cả
đặc điểm như chiều cao và cân nặng. Một số người cao hơn hay thấp hơn mức trung
bình, nhưng không ai có kích thước của chú kiến hay của một tòa nhà chọc trời.
Thực vậy, chúng ta đều khá tương tự nhau.
Mô hình máy tính
xếp hạng mỗi cá nhân thông qua một vòng đời làm việc 40 năm. Trong thời gian
này, các cá nhân trải qua những sự kiện may mắn để họ có thể khai thác làm tăng
của cải nếu họ đủ tài năng.
Tuy nhiên, họ
cũng trải qua những sự kiện không may làm giảm của cải của họ. Những sự kiện
này xảy ra ngẫu nhiên.
Vào cuối giai đoạn
40 năm, Pluchino và đồng nghiệp xếp hạng các cá nhân bằng sự giàu có và nghiên
cứu đặc điểm của những người thành công nhất. Họ cũng tính toán sự phân bố tài
sản. Sau đó họ lặp đi lặp lại việc mô phỏng này nhiều lần để kiểm tra độ vững
chắc của đầu ra.
Khi đội ngũ xếp
hạng các cá nhân theo của cải, sự phân phối chính xác như trong các xã hội thực
tế. Báo cáo của Pluchino và đồng nghiệp nêu ra: “Qui luật “80-20” được tôn trọng,
vì 80% số người trong quần thể chỉ chiếm 20% tổng tài sản, trong khi 20% còn lại
sở hữu tới 80% tài sản.”
Điều đó có lẽ sẽ
không gây ngạc nhiên hay bất công nếu 20% giầu nhất kia đến từ những người tài
năng nhất. Nhưng không hề. Những người giàu có nhất rõ ràng không phải là người
thông minh nhất hay ở cấp độ nào gần đó cả. Các nhà nghiên cứu nói: “Thành công
mức tối đa không bao giờ trùng hợp với tài năng mức tối đa, và ngược lại.”
Vì vậy, nếu
không phải tài năng, thì còn yếu tố nào khác gây ra sự phân bố tài sản chênh lệch
đến mức này? Pluchino và đồng nghiệp nói: “Mô phỏng của chúng tôi chỉ rõ rằng
có một yếu tố như vậy và nó chỉ đơn thuần là may mắn.”
Đội nghiên cứu
đã chỉ ra điều đó bằng cách xếp hạng các cá nhân theo số sự kiện may mắn và
không may mà họ trải qua suốt 40 năm sự nghiệp. Các nhà nghiên cứu nói: “Rõ
ràng các cá nhân thành công nhất là những người may mắn nhất. Và những người ít
thành công nhất cũng là những người ít may mắn nhất.”
Điều đó có ý
nghĩa quan trọng với xã hội. Vậy đâu là chiến lược hiệu quả nhất để khai thác
vai trò của may mắn trong thành công?
Pluchino và đồng
nghiệp đã nghiên cứu điều này từ quan điểm của việc tài trợ các nghiên cứu khoa
học, một việc rõ ràng rất gần với họ. Các cơ quan tài trợ trên khắp thế giới đều
quan tâm tới việc tối đa hóa lợi nhuận đầu tư trong thế giới khoa học. Thực vậy,
Hội Đồng Nghiên Cứu Châu Âu (European Research Council) gần đây đầu tư $1.7 triệu
đô vào một chương trình nghiên cứu sự may mắn – vai trò của may mắn trong các
phát kiến khoa học – và làm sao khai thác để cải thiện kết quả tài trợ.
Hóa ra Pluchino
và đồng nghiệp đã được thiết kế tốt để trả lời câu hỏi này. Họ sử dụng mô hình
của mình để khám phá các loại mô hình tài trợ khác nhau để xem cái nào cho ra lợi
nhuận tốt nhất khi may mắn tham gia vào.
Nhóm đã nghiên cứu
ba mô hình, trong đó tài trợ được phân bố công bằng tới tất cả các nhà khoa học;
tài trợ được phân bố ngẫu nhiên tới một nhóm nhỏ các nhà khoa học; hoặc tài trợ
được ưu tiên cho những người từng thành công nhất trong quá khứ. Cái nào trong
đó mới là chiến lược tốt nhất?
Chiến lược cho kết
quả tốt nhất hóa ra là giải pháp chia đều tài trợ cho tất cả các nhà nghiên cứu.
Và chiến lược tốt thứ hai, thứ ba lần lượt là phân phối tiền tài trợ ngẫu nhiên
cho 10 hoặc 20% các nhà khoa học.
Trong những trường
hợp này, các nhà nghiên cứu sẽ có khả năng tận dụng tốt nhất những khám phá mà
họ đã thực hiện theo thời gian. Về mặt nhận thức, rõ ràng thực tế việc một nhà
khoa học đã khám phá ra một cơ hội quan trọng trong quá khứ cũng không có nghĩa
là ông ấy hay bà ấy có khả năng lớn hơn trong việc khám phá ra một cái nữa
trong tương lai.
Cách tiếp cận
tương tự cũng có thể được áp dụng cho đầu tư vào các loại hình doanh nghiệp
khác, chẳng hạn như các doanh nghiệp nhỏ hay lớn, các startup công nghệ, giáo dục
tài năng, hay thậm chí các việc tạo ra các sự kiện may mắn ngẫu nhiên.
Rõ ràng cần nhiều
công trình hơn nữa trong lĩnh vực này. Chúng ta đang chờ đợi điều gì?
Từ MIT
Technology Review
Ngày 2 tháng 3 năm 2018
