Nếu bạn thông minh đến vậy, tại sao bạn không giàu?

Nếu bạn thông minh đến vậy, tại sao bạn không giàu?

Hóa ra chỉ là do may mắn

Những người thành công nhất đều không phải là những người tài năng nhất, chỉ là kẻ may mắn nhất, mô hình máy tính mới về việc tạo ra sự giàu có đã xác nhận như vậy. Hãy quan tâm đến điều này để có thể tối đa hóa lợi nhuận từ nhiều khoản đầu tư của bạn.

ảnh: Jodi Jacobson/Getty Images

Sự phân bố của cải theo mô hình nổi tiếng mà chúng ta đôi khi gọi là qui luật 80:20: 80% của cải thế giới do 20% dân số sở hữu. Quả thực, một báo cáo năm ngoái đã kết luận rằng chỉ 8 người trong số đó đã có tổng tài sản tương đương với tài sản của 3.8 tỷ người nghèo nhất thế giới.

Qui luật này dường như xảy ra ở tất cả các xã hội ở mọi qui mô. Đó là một mô hình được nghiên cứu kỹ lưỡng, còn gọi là qui tắc quyền lực có khả năng lan rộng trong nhiều hiện tượng xã hội. Nhưng sự phân bố của cải là một trong những vấn đề gây tranh cãi nhiều nhất vì những vấn đề của nó nảy sinh ra chuyện công bằng và thưởng phạt. Tại sao ít người lại có nhiều của cái đến vậy?

Câu trả lời thông thường là chúng ta đang sống trong một xã hội công bằng, ở đó mọi người được tưởng thưởng cho tài năng, trí tuệ, nỗ lực… của mình. Theo thời gian, nhiều người nghĩ, điều đó chuyển thành sự phân phối của cải mà chúng ta quan sát được, mặc dù liều lượng may mắn có thể đóng vai trò ở đây.

Nhưng có một vấn đề với ý tưởng này: trong khi phân bố của cái tuân theo qui luật quyền lực, phân bố kỹ năng của con người nói chung lại tuân theo phân phối chuẩn đối xứng quanh giá trị trung bình. Ví dự, trí tuệ được đo bằng các bài kiểm tra IQ, tuân theo mô hình này. IQ trung bình là 100, nhưng không ai có IQ 1000 hay 10000.

Điều tương tự cũng đúng với công sức, được đo bằng số giờ làm việc. Một số người làm việc nhiều giờ hơn mức trung bình và một số lại ít hơn, nhưng không ai làm việc nhiều hơn hàng tỷ lần những người khác.

Và khi tưởng thưởng cho công việc, một số lại nhận được của cải lớn hơn những người khác hàng tỷ lần. Còn gì nữa, nhiều nghiên cứu đã cho thấy rằng những người giàu có nhất nói chung không phải là những người tài năng nhất theo nhiều thước đo khác nữa.

Thế thì yếu tố nào quyết định một cá nhân trở nên giàu có như thế nào? Liệu may mắn có đóng vai trò lớn hơn chúng ta tưởng? Và làm sao những yếu tố đó có thể được khai thác để biến thế giới thành nơi tốt đẹp hơn và công bằng hơn – dù chúng có là gì đi chăng nữa?

Hôm nay, chúng ta gửi lời cám ơn tới công trình của Alessandro Pluchino, Đại học Catania, Italia và một vài đồng nghiệp. Những người này đã tạo ra một mô hình máy tính mô phỏng tài năng con người và cách con người sử dụng nó để khai thác các cơ hội trong đời. Mô hình này cho phép đội ngũ nghiên cứu vai trò của may mắn trong tiến trình này.

Kết quả mới chỉ nhìn từ một phía. Những mô phỏng của họ tái tạo lại chính xác sự phân bố của cải trong thế giới thực. Nhưng những cá nhân giàu nhất không phải là người tài năng nhất (dù họ cũng phải có một mức độ tài năng nhất định nào đó). Họ là những người may mắn nhất. Và điều này có ý nghĩa quan trọng đối với cách các xã hội có thể tối ưu hóa lợi nhuận từ các vụ đầu tư trong mọi thứ từ kinh doanh tới khoa học.

Mô hình của Pluchino và các đồng nghiệp rất trực quan đơn giản. Nó gồm N người, mỗi người có một mức độ tài năng nhất định (kỹ năng, trí thông minh, năng lực,…). Tài năng này được phân bố thông thường quan cấp độ trung bình, theo phương sai chuẩn. Vì thế một số người tài năng hơn mức trung bình và một số khác kém hơn, nhưng không ai có tài năng vượt trội hơn rất nhiều lần bất kỳ ai khác.

Đây là một dạng phân bố tương tự nếu được nhìn theo nhiều kỹ năng của con người, hay thậm chí cả đặc điểm như chiều cao và cân nặng. Một số người cao hơn hay thấp hơn mức trung bình, nhưng không ai có kích thước của chú kiến hay của một tòa nhà chọc trời. Thực vậy, chúng ta đều khá tương tự nhau.

Mô hình máy tính xếp hạng mỗi cá nhân thông qua một vòng đời làm việc 40 năm. Trong thời gian này, các cá nhân trải qua những sự kiện may mắn để họ có thể khai thác làm tăng của cải nếu họ đủ tài năng.

Tuy nhiên, họ cũng trải qua những sự kiện không may làm giảm của cải của họ. Những sự kiện này xảy ra ngẫu nhiên.

Vào cuối giai đoạn 40 năm, Pluchino và đồng nghiệp xếp hạng các cá nhân bằng sự giàu có và nghiên cứu đặc điểm của những người thành công nhất. Họ cũng tính toán sự phân bố tài sản. Sau đó họ lặp đi lặp lại việc mô phỏng này nhiều lần để kiểm tra độ vững chắc của đầu ra.

Khi đội ngũ xếp hạng các cá nhân theo của cải, sự phân phối chính xác như trong các xã hội thực tế. Báo cáo của Pluchino và đồng nghiệp nêu ra: “Qui luật “80-20” được tôn trọng, vì 80% số người trong quần thể chỉ chiếm 20% tổng tài sản, trong khi 20% còn lại sở hữu tới 80% tài sản.”

Điều đó có lẽ sẽ không gây ngạc nhiên hay bất công nếu 20% giầu nhất kia đến từ những người tài năng nhất. Nhưng không hề. Những người giàu có nhất rõ ràng không phải là người thông minh nhất hay ở cấp độ nào gần đó cả. Các nhà nghiên cứu nói: “Thành công mức tối đa không bao giờ trùng hợp với tài năng mức tối đa, và ngược lại.”

Vì vậy, nếu không phải tài năng, thì còn yếu tố nào khác gây ra sự phân bố tài sản chênh lệch đến mức này? Pluchino và đồng nghiệp nói: “Mô phỏng của chúng tôi chỉ rõ rằng có một yếu tố như vậy và nó chỉ đơn thuần là may mắn.”

Đội nghiên cứu đã chỉ ra điều đó bằng cách xếp hạng các cá nhân theo số sự kiện may mắn và không may mà họ trải qua suốt 40 năm sự nghiệp. Các nhà nghiên cứu nói: “Rõ ràng các cá nhân thành công nhất là những người may mắn nhất. Và những người ít thành công nhất cũng là những người ít may mắn nhất.”

Điều đó có ý nghĩa quan trọng với xã hội. Vậy đâu là chiến lược hiệu quả nhất để khai thác vai trò của may mắn trong thành công?

Pluchino và đồng nghiệp đã nghiên cứu điều này từ quan điểm của việc tài trợ các nghiên cứu khoa học, một việc rõ ràng rất gần với họ. Các cơ quan tài trợ trên khắp thế giới đều quan tâm tới việc tối đa hóa lợi nhuận đầu tư trong thế giới khoa học. Thực vậy, Hội Đồng Nghiên Cứu Châu Âu (European Research Council) gần đây đầu tư $1.7 triệu đô vào một chương trình nghiên cứu sự may mắn – vai trò của may mắn trong các phát kiến khoa học – và làm sao khai thác để cải thiện kết quả tài trợ.

Hóa ra Pluchino và đồng nghiệp đã được thiết kế tốt để trả lời câu hỏi này. Họ sử dụng mô hình của mình để khám phá các loại mô hình tài trợ khác nhau để xem cái nào cho ra lợi nhuận tốt nhất khi may mắn tham gia vào.

Nhóm đã nghiên cứu ba mô hình, trong đó tài trợ được phân bố công bằng tới tất cả các nhà khoa học; tài trợ được phân bố ngẫu nhiên tới một nhóm nhỏ các nhà khoa học; hoặc tài trợ được ưu tiên cho những người từng thành công nhất trong quá khứ. Cái nào trong đó mới là chiến lược tốt nhất?

Chiến lược cho kết quả tốt nhất hóa ra là giải pháp chia đều tài trợ cho tất cả các nhà nghiên cứu. Và chiến lược tốt thứ hai, thứ ba lần lượt là phân phối tiền tài trợ ngẫu nhiên cho 10 hoặc 20% các nhà khoa học.

Trong những trường hợp này, các nhà nghiên cứu sẽ có khả năng tận dụng tốt nhất những khám phá mà họ đã thực hiện theo thời gian. Về mặt nhận thức, rõ ràng thực tế việc một nhà khoa học đã khám phá ra một cơ hội quan trọng trong quá khứ cũng không có nghĩa là ông ấy hay bà ấy có khả năng lớn hơn trong việc khám phá ra một cái nữa trong tương lai.

Cách tiếp cận tương tự cũng có thể được áp dụng cho đầu tư vào các loại hình doanh nghiệp khác, chẳng hạn như các doanh nghiệp nhỏ hay lớn, các startup công nghệ, giáo dục tài năng, hay thậm chí các việc tạo ra các sự kiện may mắn ngẫu nhiên.

Rõ ràng cần nhiều công trình hơn nữa trong lĩnh vực này. Chúng ta đang chờ đợi điều gì?

Tham khảo: Talent vs. Luck: The Role ofRandomness in Success and Failure

Từ MIT Technology Review

Ngày 2 tháng 3 năm 2018