Hạt bụi trên đất Ấn - Mark Manson

Hạt bụi trên đất Ấn

Khi máy bay của bạn hạ cánh xuống New Delhi, một đám mây bụi mù màu cam mềm mại sẽ nhấn chìm bạn, kéo bạn vào trong. Tầng tầng lớp lớp các thị trấn ổ chuột xếp như thác trôi xuống dưới, các mạch chảy giao thông tắc nghẽn chia cắt khung cảnh thành vô số mảnh quần thể người rải rác. Nếu bạn tới vào buổi tối, đám mây bụi sẽ mang quầng sáng mờ đục làm rung rinh đất nước này trong những ánh đèn thành phố lập lòe. Nếu bạn tới vào buổi chiều, đám mây lúc ấy là một đống bụi khổng lồ khó hiểu – hợp chất của sương, khói, bụi bẩn và hơi nước dạng mù – dù bạn muốn trốn đi thế nào, chạy xa bao lâu, bạn cũng không bao giờ thoát khỏi nó.

Tôi đã từng đến 40 quốc gia khác nhau. Chỉ Ấn Độ để lại ấn tượng không thể gột sạch nhất. Tất nhiên không phải tất cả các lý do đều chính đáng. Nhưng thành thực mà nói, đó không phải là nơi dễ chịu. Ai nói với bạn điều ngược lại là thiếu cái nhìn toàn cảnh. Ấn Độ đầy mâu thuẫn: kinh hoàng và thú vị, thành tựu và tội ác, thường xuất hiện ngay trong cùng một góc thành phố. Bất chấp lịch sử vĩ đại của mình và những công trình, cảnh quan ngoạn mục minh chứng cho tài năng của con người, không ai lại không tự hỏi đi hỏi lại mình rằng mình đang làm cái quái gì ở đây.

Điều đầu tiên đập vào mắt bạn về Ấn Độ là nó bẩn đến mức nào. Dùng một từ, thì đó là “kinh khủng”. Tất cả đều thế. Toàn bộ đất nước. Trước tới giờ tôi chưa từng bao giờ trông thấy hàng núi rác kích cỡ như một căn nhà nhỏ xếp chồng nối đuôi nhau bên đường, ngay ban ngày, giữa trung tâm thành phố, không ngừng nghỉ. Các thùng đựng rác nghiêng ngả và tràn cả ra đường. Các ụ chất thải – vải, cốc chén, giấy, khăn ăn rơi vãi, trộn với đống bầy nhầy từ sô đa, nước tiểu kết tụ từ hàng ngàn khách qua đường mỗi ngày.

Cũng giống như bụi bẩn, rác không bao giờ ngừng nghỉ. Cùng với rác, còn có một dòng thác người không ngớt. Không thể dành trọn một ngày ở giữa một thành phố lớn của Ấn Độ mà không muốn bổ não mình ra tự hỏi mọi người tới từ những nơi chết tiệt nào thế. Tôi từng ở Hồng Kong. Tôi từng ở Manhattan và Bắc Kinh. Tôi từng ở Mexico City. Duy chỉ có đám người đang bò qua những thành phố của Ấn Độ là vô song. Không thể so sánh nổi. Nhiều đường phố giống một tổ ong hơn là một xã hội có tổ chức của con người. Khi tôi bay tới Mumbai, có những người vô gia cư ngủ ngay trên đường băng. Hãy dành một chút để suy ngẫm: thành phố quá đông đúc và kinh khủng đến mức người ta phải quyết định thà ngủ trên đường băng của sân bay còn hơn.

Taj Mahal bị bao quanh bởi bụi.

Còn điều thứ hai của Ấn Độ đập vào mắt bạn. Nghèo đói. Đó là sự nghèo đói hợp pháp, khiến bạn kinh ngạc đến ngẹn thở. Giống kiểu bạn thấy ở các quảng cáo từ thiện trên tivi, nhưng tệ hơn nhiều. Và thực tế hơn nhiều. Người tàn tật như thể đang bị ninh nhừ trong đống phân của chính họ. Đám trẻ gầy còm chơi đùa trên những đống rác. Một người chân thối rữa sắp rời khỏi xương, cùng với súc vật và những thứ khác, nằm bên lề đường. Chuyện đó có ở khắp nơi. Số người khốn khổ không sao tả xiết. Và nó không hề dừng lại. Sau vài ngày, tôi vui mừng khi thuê được một lái xe chở tới Agra vì nghĩ rằng mình có thể nhìn thấy một vùng quê, trốn thoát khỏi mùi hôi thối và những cảnh tượng kinh hoàng ở thành phố. Nhưng không. Bốn tiếng đồng hồ từ Delhi tới Agra vẫn là một dòng người không ngớt, rác và ô tô, cùng với những cơn bão bụi càn quét chúng tôi.

Phản ứng đầu tiên của tôi trong mấy ngày đầu đơn giản chỉ là sốc. Nhưng sau đó nó nhanh chóng biến thành sự tức giận. Làm sao một nơi thế này lại được phép tồn tại? Làm sao những con người bình thường, có ý thức rõ ràng vẫn thản nhiên đi lại mặc kệ bao bẩn thỉu, thối tha làm họ phát ung nhọt? Tôi cảm thấy phẫn nộ. Trách nhiệm xã hội ở đâu? Các tổ chức từ thiện ở đâu? Chính phủ đâu?

Tôi không phải chuyên gia. Chúa cũng biết đất nước của tôi cũng đầy vấn đề. Tôi cũng đã đến nhiều quốc gia đang phát triển và thấy đầy cảnh nghèo đói. Nhưng ở đây là cái gì đó hoàn toàn khác. Nó ở mức độ cao nhất, hơn bất kỳ thứ gì khác, đã tạo nên phản ứng xúc cảm sâu sắc trong lòng tôi.

Lần đầu tiên trong đời, cuối cùng tôi đã nắm bắt được điều gì thúc đẩy người ta từ bỏ mọi thứ để tới cái hố bẩn thỉu ở Trung Phi, rồi bắt đầu ăn thịt lẫn nhau. Khi đối mặt với những khốn khổ thế này, thật điên rồ nếu không làm điều đó. Những người như Mẹ Teresa hay Công Nương Diana, hay Bill Gates dường như không còn là diễn viên ngoại quốc nữa. Tôi có thể cảm nhận những gì họ từng cảm nhận, dù chỉ một khoảnh khắc. Khi đi một ngày tới Agra, tôi đã chứng kiến sự nghèo khổ vô tận cuộn chảy như một trò chơi điện tử điên cuồng. Trong lòng tôi hối thúc hãy dừng lại ở cây ATM, rút 25.000 rupi và phát ngẫu nhiên cho mọi người. Tôi bắt đầu tính toán trong đầu. Khoảng $500. Tôi có thể đưa $25 cho 20 người. $25 có thể đủ ăn cho những người này trong gần một tháng. Tôi sẽ phải bỏ bao nhiêu trong thu nhập mỗi tháng để nuôi 20 người? Với con số nào thì tôi không còn muốn làm điều đó nữa? Đạo đức của tôi sẽ bắt đầu và kết thúc bằng bao nhiêu đô la?

Những con số bắt đầu làm đầu óc tôi quay cuồng. Tôi đang tính toán cho đạo đức cá nhân của mình. Tôi cảm thấy bi ai. Và bất lực. Giống như Oscar Schindler vào phút cuối trong bộ phim Bản Danh Sách Của Schindler, đã nức nở than rằng chiếc nhẫn vàng của ông có thể đã cứu thêm được một người Do Thái nữa, đáng thương thay mà cũng cao cả thay. Chiếc Big Mac tôi mang theo ở sân bay cũng có thể đã cứu thêm được một người Ấn Độ nữa! Mẹ kiếp, chỉ đáng bữa ăn!

Mọi thứ chỉ bắt đầu trở nên kỳ quái từ đây. Tại điểm kiểm soát an ninh, một đứa trẻ đã mang một con rắn hổ mang còn sống thật sự vào qua cửa sổ xe tôi, đe dọa mạng sống của tôi và các vị khách đi cùng. Nó yêu cầu chúng tôi một rupi. Chúng tôi đã chẳng cho nó đồng nào. Sau đó, cô gái người Thụy Điển cùng xe nói cô ấy lẽ ra có thể đưa cho những đứa trẻ đói khát kia hộp bánh cookie của mình. Khi chúng tôi hỏi tại sao cô không làm vậy, cô ấy bình tĩnh đáp rằng những cậu bé này không nên ăn cookie, nó không tốt cho chúng.

Ở Pizza Hut, mỗi bàn đều có nhân viên phục vụ. Khi tôi đặt món cánh gà nướng làm món khai vị, nhân viên phục vụ theo bổn phận sẽ chúc mừng tôi về quyết định tuyệt vời như thế. Rất nghiêm túc. Đó là những gì người này nói. Tôi nhìn quanh nhà hàng, mỗi bàn đều có những người Ấn béo tốt, ăn mặc đẹp. Tôi chợt liên hệ tới bộ phim hài Monty Python và Cái Chén Thánh:

“Ông ấy hẳn phải là một vị vua.”

“Điều gì khiến cậu nói vậy?”

“Ông ta không có cái quái gì cả.”

Ở Pizza Hut, người Ấn chẳng có cái quái gì cả, do đó tôi cho rằng họ là vua. Tất cả họ rõ ràng đã bỏ Blackberry ra ngoài vì lý do không đáng bận tâm nào đó, âm thầm khoe khoang với nhau trong nhà hàng giữa sực nức hành tỏi.

Trong khi đó, bên ngoài cửa sổ trước cửa nhà hàng, một cậu bé vô gia cư (người đầy hôi thối) đang cố gắng cạy mở cái hộp xúc xích bị bịt kín, có lẽ để tìm kiếm chút đồ ăn còn sót lại bên trong. Đám chó hoang đang liếm những vết thương hở miệng ngay gần đó. Thùng rác bị nghiền nát, phủ đầy bụi bẩn. Còn chúng tôi, các vị vua béo tốt, giàu có của Pizza Hut đang thưởng thức món khai vị được nhân viên chào đón. Lý trí do dự. Mâu thuẫn tăng lên. Mâu thuẫn nhận thức trong tôi bùng phát. Khi người quản lý tiến tới hỏi tôi cảm thấy bữa ăn thế nào, ý nghĩ đầu tiên của tôi là “Pizza Hut khốn kiếp. Chuyện gì thế này?” Nhưng tôi không nói ra điều đó. Tôi đã mỉm cười và nói “Được lắm, cảm ơn.”

Nhưng thế giới kỳ quặc của Ấn Độ không phải lúc nào cũng khiến bạn tức giận. Nó cũng có thể rất quyến rũ. Tại Taj Mahal, một anh chàng người Ấn cỡ tuổi tôi đã tiếp cận tôi xin chụp một bức ảnh. Tôi tất nhiên đồng ý và vươn tay cầm máy ảnh của anh ấy, vì cho rằng anh muốn tôi chụp cho một kiểu trước công trình này. Nhưng không, anh chàng bước xa khỏi chỗ tôi, chỉ máy ảnh vào tôi, rồi bốn người bạn của anh vây quanh tôi, quàng tay lên vai tôi, cùng nháy một kiểu. Vài phút sau, một gia đình nhỏ bốn người cùng đề nghị làm tương tự. Rồi một gia đình khác, nhưng lần này tôi chỉ quỳ gối đứng bên cạnh lũ trẻ. Sau đó một nhóm thiếu niên muốn chụp với cái hình xăm của tôi. Là khách du lịch, bản thân tôi cũng trở thành một phần thu hút khách du lịch. Chúng ta đang ở Taj Mahal. Và chúng ta đang ở bên một người da trắng. Còn đây là Sandeep nhỏ bé đang uốn éo cánh tay bên cạnh anh chàng da trắng to lớn. Rất nhanh một đám đông tụ lại. Nhiều người đi quanh đó, căng thẳng cố nói tiếng Anh với tôi. Một số chỉ đơn giản nhìn chằm chằm vài phút rồi thôi. Tất cả họ đều cười nói vui vẻ.

Bụi tràn ngập khắp các thành phố và thị trấn, đôi khi có màu vàng khói, lúc lại xám nhẹ. Nó phủ đầy ô tô, đèn đường và trên những xác động vật hoang dã. Nó tung cả vào họng bạn và biến bạn thành đen đúa, khốn thay.

Văn hóa Ấn Độ hoàn toàn chẳng rõ phương hướng. Người ta có thể cực kỳ nồng nhiệt và hiếu khách, hoặc lạnh lùng và thô lỗ tùy thuộc hoàn cảnh và họ biết bạn bao nhiêu. Kết luận của tôi là, nếu họ đã biết bạn, hoặc nếu họ được lợi ích gì đó từ bạn, họ sẽ rất ấm áp và cởi mở. Nhưng nếu họ không biết bạn, hoặc nếu họ đang cố lấy thứ gì từ bạn, họ sẽ là một lũ thâm hiểm, gai góc.

Người bản địa tôi quen biết nhất là Sanjay, khoảng 20 tuổi, điều hành nhà nghỉ tôi đang trú. Anh chàng học ở London và sống ở khắp Châu Âu nên bị Âu hóa. Anh chàng và tôi có thể thức tới khuya cùng nhau uống thứ vodka rẻ tiền, hào hứng kể cho nhau nghe về những chuyến đi. Có rất ít thứ để làm khi màn đêm buông xuống ở Ấn Độ ngoài uống rượu. Uống một chút cũng sẽ cảm thấy ngon miệng hơn.

Những gì Sanjay kể cho tôi về người Ấn nghe rất kỳ quái, nhưng lại là thật. Anh chàng bảo người Ấn rất hiếm khi sử dụng bạo lực. Là khách nước ngoài, bạn không bao giờ phải lo lắng bị cướp, hay có con dao nào chĩa vào bạn, hoặc bị một băng nhóm côn đồ nện cho rồi cắt mất quả thận. Đó là sự thực. Tôi từng tới nhiều nơi tối tăm trên thế giới. Nhưng chưa bao giờ tôi từng cảm thấy bất an ở Ấn Độ. Thậm chí ngay cả lúc đêm khuya.

Nhưng Sanjay bảo người Ấn hay nói dối. Họ sẽ nói bất kỳ điều gì để thu được những gì họ muốn từ bạn. Đa số họ đều không thấy điều này là sai trái hay vô đạo đức. Nói cách khác, họ sẽ không dí súng vào mặt bạn để lấy ví của bạn. Nhưng họ sẽ đưa cho bạn thẻ giả, lập hợp đồng bán cho bạn những thứ họ thực sự không có, thế là bạn tình nguyện bị rỗng túi theo thỏa thuận.

Tôi phải thực sự thừa nhận, họ là những người bán hàng rất giỏi thuyết phục.

Tại Agra, lái xe đưa chúng tôi tới một cửa hàng bán đồ thủ công. Trong cửa hàng, tôi lập tức biết ngay chuyện gì sẽ tới: một chuyến đi vòng quanh nhà máy sản xuất thảm và chúng tôi bị dồn ép (nghĩa đen) buộc phải mua một cái. Tôi từng gặp cảnh này ở nước khác trước đây, nhưng ở đây tôi thấy chuyện này vượt xa cả dặm. Một người đàn ông đi tới với vẻ vô cùng khiêm tốn, duyên dáng và cực kỳ lịch sự, không thể chê được. Ông ta chỉ cho chúng tôi vô số tấm thảm, kể cho chúng tôi những tấm thảm đã được dệt tỉ mỉ bằng tay như thế nào. Ông ta cho chúng tôi thấy cách họ thiết kế mẫu mã trên lưới rồi chuyển chúng sang khung dệt bằng gỗ. Rồi ông đưa chúng tôi xuống tầng, đưa đồ uống, sau đó chạy một trong những quảng cáo bán hàng ấn tượng nhất mà tôi chưa từng nghe trong đời. Ông ta nên đi bán xe sang ở Mỹ. Cuối cùng tôi bận rộn để quyết định xem mẹ tôi sẽ thích cái thảm nào nhất. Sau vài lời thương lượng nhẹ nhàng, vài cử chỉ thân thiện, tôi đã mua bán xong và thu xếp chuyển nó về cho mẹ tôi ở Mỹ.

Mãi một giờ sau trong ô tô tôi mới nhận ra chuyện gì vừa xảy ra. Quá trình thật tinh xảo. Các kiện hàng với địa chỉ ở Mỹ đã được đưa ra cho chúng tôi nhìn thấy. Hình ảnh của “khiến khách hàng hài lòng”. Tôi biết đó là gì, và nó thực sự tốt. Dạ dày tôi lộn nhào. Tôi đã từng gặp chuyện này. Chỉ là mẹ tôi có thể sẽ không bao giờ nhìn thấy tấm thảm đó.

Tuy nhiên chỉ mất vài trăm đô, tôi nhanh chóng quên đi nỗi tổn thương. Một thằng nhóc người Canada 18 tuổi cùng nhà nghỉ còn bị mất hàng ngàn đô. Một cặp đôi người Ấn đã ngăn thằng bé trên phố, với thứ tiếng Anh hoàn hảo, chúng thuyết phục thằng bé rằng chúng đang làm cho một hãng lữ hành. Rồi chúng dẫn thằng bé tới “văn phòng”, đưa cho cậu những “tài liệu quảng cáo” và “lên kế hoạch” cho một chuyến du lịch trong vòng một tháng, nói rằng toàn bộ chuyến đi được lấy giá tốt nhất, rằng họ sẽ thu xếp mọi thứ liên quan. Khi về tới nhà nghỉ, mặt cậu trắng bệch. Cậu nhận ra vừa xảy ra chuyện gì. Cậu hỏi Sanjay về chuyện này. Sanjay bảo cậu phải gọi cho ngân hàng ở Canada ngay lập tức để hủy thẻ. Bảo họ rằng thẻ đã bị đánh cắp. Chẳng có chuyến đi nào. Chẳng có chỗ trú chân nào. Chẳng có hãng du lịch nào. Chỉ có hai tay người Ấn với cái lưỡi dát bạc.

Những trò gian lận không chỉ giới hạn trong các tour du lịch cao cấp. Các đĩa DVD bị ăn cắp rồi bán lại cho bạn sẽ không xem được. Taxi đưa bạn đi nhầm chỗ. Khách sạn thu thêm “phí” đáng ngờ vào phút chót. Bạn sẽ bị quấy rầy liên tục trên đường: đám người bán hàng đi theo bạn suốt nửa chặng cố trút những thứ thối tha vô dụng của họ cho bạn. May thay trước đây rất lâu tôi đã học được phương pháp hoàn hảo chống lại các trò trên đường phố: iPod + kính râm. Quay lên 10 và giữ nguyên tư thế đi bộ. Chả thể nghe thấy hay nhìn thấy gì muốn làm phiền bạn. Mấy kẻ quấy rối la hét bên bạn cũng chỉ như ruồi muỗi.

Nhưng công bằng mà nói, vẫn còn nhiều người Ấn Độ sẽ không chấp nhận kiểu đó và thành thật với bạn. Nhiều lần tôi nghĩ anh chàng từng hỏi tôi 50 rupi khi thực sự cần, thay vì lấy thêm, anh ta đã trả lại tiền. Hoặc có lần, tài xế taxi miễn phí đưa tôi tới một tòa tháp Minaret (tháp Hồi Giáo) rất nổi tiếng, chả vì lý do gì ngoài việc anh ta là người Hồi giáo và cho rằng tôi nên nhìn thấy công trình đó. Hay một đứa trẻ ở Gaya đã chở tôi bằng xe đạp trở về khách sạn, chỉ vì nó rất thích thú được luyện tiếng Anh với tôi. Hay Sanjay, người mà vào đêm uống rượu thứ ba, đã khiến tôi ngạc nhiên với một bữa ăn tự nấu đặc biệt dành cho tôi. Hay người lái xe cho chuyến tour này của tôi, luôn chu đáo với chúng tôi suốt hơn 13 tiếng đồng hồ, rồi khóc và ôm tôi khi tôi cho ông ấy tiền boa 50%.

Giống như những nơi khác, người Ấn không phải tất cả đều tốt hay tất cả đều xấu. Bạn đơn giản chỉ nhận thấy nhiều hiện tượng xã hội cực đoan. Không thể đoán được. Đừng đề cập tới việc bỏ qua xúc cảm. Nhu cầu vĩnh viễn cần được bảo vệ luôn tác động đến tâm hồn chúng ta.

Ở Bangalore, tôi lại tức phát điên. Tài xế taxi từ sân bay “quên” bật đồng hồ mét. Nhận ra điều này, tôi lấy đồng hồ đo thời gian và tính ra chúng tôi đã đi 30 km. Khi chúng tôi tới nơi, anh ta đòi tôi trả cho 50 km. Một trận đấu khẩu xảy ra. Tôi ném tiền trả cho anh ta 30 km, kéo lấy túi xách và bước vào khách sạn. Anh ta đi theo. Anh ta bắt đầu khẩn nài viên thư ký khách sạn, nói rằng tôi không trả tiền và giá của anh ta là phù hợp. Thế là với bốn người quan sát, tôi mở laptop, nối mạng không dây, tải Google Maps, chỉ cho anh ta quãng đường thực sự chỉ là 30 km từ sân bay tới khách sạn. Tay tôi run lên vì tức giận khi thời khắc tải lên đã xong. May thay anh ta cầm lấy tiền rồi bỏ đi. Ở cửa anh ta còn quay lại bảo “Nhưng anh cần ký vào giấy biên nhận”. Tôi gào lên “Biến đi đồ khốn!”

Tôi ủ rũ đi vào phòng, rã rời và cay đắng. Sau gần ba tuần đối phó với những trò nhảm nhí như thế này, tôi đã hết giới hạn chịu đựng. Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu đấm vào ai đó ngay bây giờ. Tôi mất tiền với tay tài xế taxi. Khi tôi tính lại trong đầu, chỉ $4. Tôi đã hành động lập dị chỉ vì $4.

May là tôi sẽ rời đi sớm, tới Singapore vài ngày, trở lại với thế giới văn minh. Tôi nằm dài trên giường, hít một hơi thật sâu và mở laptop. Trong hộp thư có một email từ mẹ tôi: “Cảm ơn tấm thảm của con. Mẹ rất thích nó!”

Ở chân núi phía Bắc của dãy Himalayas, bụi đã biến thành một đám mây khủng khiếp. Nó dính vào đường chân trời. Rác vẫn chất đầy các ngôi làng nhỏ, thành từng đống, nhiều đống bị nắng nóng đốt cháy hằng ngày. Người ăn xin dường như ít bị khinh rẻ. Bò đi rải rác trên đường lớn, giữa các xe tuk-tuk và các đoàn lữ hành đông nghịt. Nói chung, đám đông thường làm tản mát sự chú ý.

Ấn Độ thu hút rất nhiều người tìm kiếm sức mạnh tinh thần, những tâm hồn Tây phương lạc lối đã vượt qua khoảng cách địa lý để kiếm tìm ý nghĩa hay chính bản thân mình. Ấn Độ là cái nôi của hai trong nhiều tôn giáo lớn và cổ xưa nhất thế giới: Ấn Độ giáo và Phật giáo, hai tôn giáo này không giống những tôn giáo phương Tây, chủ yếu tập trung vào quan điểm bồi dưỡng yếu tố tinh thần của người khai sáng. Quan tâm tới Phật giáo hơn một thập kỷ qua, dành nhiều năm ở trường đại học ngồi thiền và dự các khóa tu, tôi thu được rất nhiều lợi ích từ vô số các tu viện tu khổ hạnh (ashram), các bậc thầy (guru), các Pháp (Dharma) hiện hành.

Thực tế lại đáng thất vọng. Không có cách nào khác mô tả hiện tượng này ngoài từ: du lịch tinh thần. Đó là thứ gì đó của phép nghịch hợp (oxymoron), đặc biệt trong Phật giáo. Thật đáng buồn khi nó lại trở thành nạn nhân của các hoạt động lừa đảo giống như các thị trường du lịch khác của Ấn Độ. Khắp nơi, như Bodhgaya và Goa chẳng hạn, tờ rơi quảng cáo xô đẩy trước mặt bạn, những người bán hàng rong cố thuyết phục bạn rằng họ có thể đưa bạn đến những nơi tốt nhất trong thành phố (như thể có cách “tốt nhất” để tập yoga). Một số thậm chí còn hứa hẹn Giác Ngộ … với 10.000 rupi một tuần. Giờ đây, tôi chắc chắn rằng có các khóa tu và tu viện khổ hạnh hợp pháp và chuyên sâu ở Ấn Độ. Nhưng toàn bộ qui trình đều rất rẻ và giả mạo.

Trẻ em cố bán cần sa xung quanh các trung tâm yoga. Đây là lý do hiển nhiên: khách hàng phương Tây tóc cuốn lọn dài, nhuộm loang lổ, bị khủng hoảng tuổi trung niên đều nhiệt tình mua hàng từ bọn trẻ, họ sẽ kể cho bạn tất cả những gì bạn cần biết về bí mật này. Hai người phương Tây tôi nói chuyện cùng ở Bodhgaya – nơi tôi đắn đo không biết có nên vào ngồi trong một khóa tu vài ngày hay không – đã kể rằng trước đây họ chưa bao giờ ngồi thiền và rất hứng thú khi học thiền ở Ấn Độ. Khi tôi bảo ai cũng có thể tự học thiền trong 10 phút tại nhà, họ đáp “Phải, nhưng sẽ phê hơn nhiều khi học ở Ấn Độ.” Óc tưởng tượng của tôi chỉ có thể nhìn thấy gương mặt Đức Phật giấu sau câu nói ấy.

Một cô gái cố khoe với tôi rằng cô đã nhìn thấy Krishna ở dãy núi phía bắc và cô cho rằng mình nên cải đạo sang Ấn Độ giáo. Khi phát hiện ra cô ấy đã hút nhựa cần sa hàng tuần liền trước đó, tôi hiểu ngay rằng hai việc này không phải ngẫu nhiên. Nhưng cô nàng không thích nghe điều đó.

Có lẽ đó là tính kiêu ngạo của riêng tôi, nhưng nó làm tôi buồn. Tôi luôn luôn tin rằng tinh thần là một cái gì đó được trải nghiệm theo cá nhân, không thể đo đếm, so sánh hay định lượng được. Ngồi thiền trên một xe bus ồn ào ở Chicago cũng đạt đến mức độ thâm sâu như thiền dưới cây Bồ Đề. Trong một tôn giáo mà toàn bộ hệ thống tín ngưỡng đều xoay quanh khái niệm Vô Thường, tách rời khỏi thế giới vật chất, và sự cân bằng, thực hiện một cuộc hành hương 4.000 dặm tới một cái cây ở cảnh vực Hư Vô, Ấn Độ, để khoe khoang có vẻ như, thế nào nhỉ… phản tác dụng. Tôi có thể nhận ra lợi ích theo thời gian và cảm xúc, nhưng về phương diện tinh thần thì không có nhiều khác biệt. Vì thế khi tôi đi qua những tờ quảng cáo cùng đám dân hippy mặc áo lót đeo hộp sọ, thật khó mà không cảm thấy cay đắng. Tôi hiểu các cuộc hành hương và việc khai thác khía cạnh thần thánh nhất trong con người bạn đều là điểm chung của các tôn giáo trên thế giới. Nhưng tôi luôn nghĩ trong đầu với hy vọng rằng Phật giáo sẽ khác. Thực tế thì Phật giáo có khác. Đó là việc những người theo đạo Phật không phải là những người như vậy.

(Có lẽ chỉ là tôi không thích đám hippy)

Nhưng tôi không thể không cảm thấy rằng lượng người nghèo khổ to lớn ở Ấn Độ có liên quan đến những khuynh hướng duy ngã mà các tôn giáo nơi này dựa vào. Tôi cũng không thể không cảm thấy rằng người ngoại quốc thường nhầm lẫn nên bị đẩy quá xa khỏi vùng văn hóa thoải mái tự do của họ, và cho rằng đó là một kiểu trải nghiệm tâm linh. Khi tâm trí con người đầy những cảm xúc khó lý giải sẽ thường phát minh ra những lời biện minh mang tính siêu nhiên. Mà Ấn Độ thì đầy rẫy những hoàn cảnh ngược đời.

Tác dụng có lợi nhất của du lịch tôi thu được đó là nó buộc bạn phải trở nên tự tin và độc lập hơn theo hàng triệu cách thức lãng nhách và khó nhận ra đang thêm dần vào tổng thể to lớn và hiển hiện rõ. Nền văn hóa càng khó khăn và kỳ lạ thì càng thách thức bạn, càng thúc đẩy cảm xúc trong bạn, càng giúp bạn trưởng thành theo những cách thức vô hình và rất cá nhân.

Có lẽ chẳng có gì thuần túy là “tâm linh” trên tiểu lục địa này, chỉ là trải nghiệm văn hóa khắc nghiệt nhất mà một người phương Tây có thể tự lựa chọn cho chính mình, rồi trưởng thành từ đó.

Mọi quốc gia chúng ta đặt chân tới, khuynh hướng tự nhiên trong chúng ta sẽ tìm kiếm một số ý nghĩa to lớn hơn. “Trung Quốc cuối cùng đã có bước nhảy vọt” hay “văn hóa Latin cực kỳ cuốn hút” hay “Tham nhũng thống trị nước Nga” – tất cả những điều nhỏ nhặt này chúng ta sẽ mang về nhà, rồi thao thao với bạn bè và người thân để cho họ thấy chúng ta đã làm được điều gì đó quan trọng, chúng ta đã học được điều gì đó thú vị. Đây là nơi tôi đã tới. Đây là ý nghĩa. Tất cả trong một hoặc hai câu.

Không thể dùng một câu duy nhất cho Ấn Độ. Nơi này là một mớ hỗn độn. Đây là đất nước duy nhất để lại cho tôi nhiều sự lúng túng khi ở đây hơn khi mới đặt chân đến. Cuộc kiếm tìm ý nghĩa của tôi trở nên trống rỗng hết lần này đến lần khác.

Một hôm ở Bodhgaya, trong thị trấn nhỏ vài nghìn người, tôi ngồi ăn tại cửa hàng ngoài trời ở quảng trường thị trấn. Người ăn xin, trẻ mồ côi và bò đi lại rải rác trên quảng trường, cùng với những người bán hàng rong. Tôi vừa trở về từ chuyến đi thăm đền thờ nơi Đức Phật giác ngộ. Nhìn ra quảng trường từ đĩa cà ri lớn của mình, tôi thấy những người ăn xin đứng ngồi không yên, hoàn toàn bị người dân thị trấn phớt lờ. Lúc này cuộc kiếm tìm ý nghĩa của tôi trên mảnh đất này đã trở nên điên rồ, các cảm xúc của tôi đã bị rán chín. Tôi nhìn vào đống thức ăn trước mặt. Nó có giá $2.5 đô la Mỹ và có thể nuôi nhiều người. Tôi gọi bồi bàn lại và đặt một đĩa khác.

Hai người ăn xin gần nhất là ông bà già, vội vàng lê trên mặt đất, quần áo rách rưới, râu tóc bạc trắng, đục ngầu và bẩn thỉu. Họ nhìn tôi, vươn cánh tay cằn cỗi ra vét hết đổ vào những chiếc cốc, chính là những chiếc cốc họ dùng lấy nước từ một con sông. Mắt họ lún sâu trong hốc mắt. Họ dường như đang nhìn phía sau tôi. Tôi đặt đĩa thức ăn thứ hai xuống phía trước họ. Họ mở to mắt nhìn một lúc rồi bắt đầu và thức ăn vào mặt càng nhanh càng tốt.

Cà ri nhỏ giọt trên bộ râu ông già. Cơm dính vào móng tay đen đúa. Những miếng gà rán rải rác trên mặt đất bên dưới họ. Tôi đứng nhìn vài giây, mong chờ một điều gì đó. Điều gì? Tôi không biết. Nhưng tôi muốn cảm nhận một cái gì đó. Tôi muốn cảm nhận ý nghĩa nào đó của tất cả những chuyện này. Rồi tôi có thể ra đi cùng với thứ quan trọng đó đúc rút cho toàn bộ trải nghiệm này.

Nhưng thay vào đó, tôi cảm thấy bất lực. Giống như tôi vừa đưa viện trợ cho con tàu Titanic. Ông già sẽ mải miết bới rác trong vài giờ nữa. Ông ta thậm chí còn chẳng thèm nhìn tôi. Vấn đề ở đây là gì? 

Rõ ràng tôi không phải là Mẹ Teresa. Thế cũng tốt; Mẹ Teresa không thể cứu rỗi xã hội này khỏi chính nó. Đôi khi các hệ thống của con người trở nên quá to lớn đến mức nó làm tổn thương người dân, không phải theo thiết kế, mà theo quán tính. Điều đó vượt quá khả năng nắm giữ của chúng ta, hãy cứ để nó tự kiểm soát.

Người dân thị trấn nhìn thấy những gì tôi vừa làm. Trong vài giây, một cậu bé tiến tới gần tôi và đề nghị tôi mua cho cậu ấy một quả bóng đá. Tôi bảo cậu ấy "không", rồi bắt đầu bỏ đi. Cậu ta đi theo. Rồi một người đàn ông bước tới muốn bán cho tôi những đĩa DVD Bollywood ăn cắp được. Tôi cũng bảo anh ta "không". Anh ta buồn bã “Cậu đưa thức ăn cho một người ăn xin, nhưng cậu lại không mua cho tôi một cái đĩa DVD? Tại sao lại thế?” Anh ta cảm thấy như tôi vừa phạm vào một sự bất công khủng khiếp nào đó chống lại anh ta.

Đám đông bắt đầu hình thành quanh tôi, tìm kiếm đồ bố thí. Tôi lặng lẽ đeo tai nghe và kính râm, bật iPod lên mức cao nhất, và đi vào trong cát bụi.

Cập nhật: Tôi muốn cảm ơn tất cả các độc giả người Ấn Độ đã bình luận (vâng, kể cả những lời chỉ trích). Tôi hứa sẽ trở lại Ấn Độ một ngày nào đó để cho nơi này thêm một cơ hội nữa, lần tới đó tôi sẽ nghiên cứu đất nước này nhiều hơn và dành nhiều thời gian hơn ở các vùng xa xôi hẻo lánh.

6 tháng 12 năm 2011

– Mark Manson