Động lực bị đánh giá quá cao.
Nhưng môi trường lại thường gây ra nhiều vấn đề hơn.
Người ta thường
có xu hướng đổ lỗi cho thất bại là do thiếu ý chí, không đủ tài, chưa cống hiến
hết mình cho thành công bằng cách làm việc chăm chỉ, nỗ lực và bền bỉ.
Tất nhiên, những
cái đó đều góp phần ảnh hưởng. Tuy nhiên, thú vị hơn, nếu bạn kiểm tra cách thức
hành vi con người được định hình theo thời gian ra sao, hẳn bạn sẽ khám phá ra
động lực (và thậm chí cả tài năng) thường được đánh giá quá cao. Trong nhiều
trường hợp, môi trường mới là yếu tố gây ra nhiều chuyện hơn.
Hãy để tôi chia
sẻ một ví dụ đã từng khiến tôi kinh ngạc khi lần đầu tiên biết tới nó.
Khuôn mẫu của Hành vi con người
Trong cuốn sách
đã giành được nhiều giải thưởng của mình, “Súng, Vi trùng, và Thép”, nhà khoa học
Jared Diamond đã chỉ ra một hiện thực hiển nhiên: các châu lục khác nhau có
hình dạng khác nhau. Thoạt nhìn, điều này không hề quan trọng, nhưng nó lại có ảnh
hưởng sâu sắc đến hành vi của con người.
Ví dụ, hình dạng
chung của Châu Mỹ theo hướng bắc – nam. Tức là đất đai rộng lớn của Bắc Mỹ và
Nam Mỹ có xu hướng địa hình cao và mỏng hơn là trải rộng và dày. Tương tự với
Châu Phi. Trục chính chạy từ bắc tới nam.
Trong khi đó, địa
hình đất đai Châu Âu, Châu Á và Trung Đông lại theo hướng ngược lại. Dải đất rộng
lớn này có xu hướng địa hình trải theo hướng đông – tây. Thật thú vị, hình dạng
mỗi vùng đều đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hành vi của con người
qua nhiều thế kỷ.
Sức mạnh khác thường của Môi trường
Khi nông nghiệp
bắt đầu phát triển trên toàn cầu, người nông dân có một giai đoạn dễ dàng hơn
nhiều khi mở rộng hoạt động theo hướng những con đường từ đông sang tây chứ
không như con đường theo hướng bắc – nam. Đó là do các vị trí cùng vĩ độ thường
khá giống nhau về điều kiện khí hậu, ánh sáng mặt trời và lượng mưa, cũng như
các thay đổi tương ứng theo mùa. Việc đó giúp nông dân ở Châu Âu và Châu Á thuần
hóa được một số giống cây trồng và dễ dàng gieo trồng chúng trên những dải đất
rộng lớn từ Pháp tới Trung Quốc.
Trong khi đó,
khí hậu biến đổi rất nhiều từ bắc xuống nam. Chỉ cần so sánh là biết ngay khí hậu
khác biệt đến mức nào ở Florida và Canada. Nhiều giống cây phát triển tốt trong
thời tiết ấm áp nhưng lại không thể sinh trưởng bình thường ở nơi lạnh giá. Để
mở rộng trồng trọt ở phương bắc và phương nam, người nông dân cần phải tìm kiếm
và thuần hóa những giống cây mới mỗi khi khí hậu thay đổi.
Như vậy, do những
sai biệt lớn về môi trường, nông nghiệp đã tăng trưởng gấp hai, gấp ba lần ở
Châu Á và Châu Âu, trong khi nó trồi sụt liên tục ở Châu Mỹ. Trải qua nhiều thế
kỷ, điều này có tác động rất lớn. Sản xuất lương thực tăng trưởng tốt ở Châu Âu
và Châu Á khiến dân số khu vực này cũng tăng trưởng nhanh chóng hơn. Khi dân số
đông lên, các nền văn minh Châu Âu và Châu Á có khả năng xây dựng những đội
quân hùng mạnh và phát triển những công nghệ cùng các cải tiến mới.
Những thay đổi bắt
đầu từ cái nhỏ - một vụ mùa được mở rộng ra một chút sẽ dễ dàng hơn, dân số
cũng tăng trưởng nhanh thêm một chút ít – nhưng tích tụ lại sẽ tạo thành những
khác biệt đáng kể theo thời gian. Dù còn nhiều yếu tố khác, nhưng rõ ràng có thể
nói, hình dạng châu lục là một nguyên nhân quan trọng khiến người Châu Âu tăng
trưởng, phát triển mạnh mẽ và đi chinh phạt các bộ lạc bản địa ở Bắc và Nam Mỹ.
Bàn tay Vô hình
Môi trường là một
bàn tay vô hình định hình nên hành vi con người. Chúng ta có khuynh hướng tin rằng
hành vi của mình là sản phẩm từ động lực, tài năng và nỗ lực bản thân. Tất
nhiên những cái đó đều có phần đóng góp. Nhưng điều gây kinh ngạc, đặc biệt qua
một thời gian lâu dài, là những đặc điểm cá nhân của bạn có xu hướng bị môi trường
bạn sinh sống chế ngự.
Thử tưởng tượng
cảnh bạn cố gắng trồng cà chua trong mùa đông lạnh giá ở Canada. Bạn có thể là
một nông dân tài giỏi nhất thế giới, nhưng điều đó cũng chẳng tạo nên sự khác
biệt. Tuyết là hợp chất vô cùng nghèo nàn cho đất.
Chả có bằng chứng
nào cho thấy nông dân ở Châu Âu hay Châu Á tài năng hơn hay có nhiều động lực
hơn nông dân ở phần còn lại của thế giới. Đúng, tất cả bọn họ đều có thể phát
triển nông nghiệp tăng trưởng gấp hai, gấp ba so với đồng nghiệp của mình. Nếu
bạn muốn tối đa hóa tỷ lệ thành công, bạn cần hoạt động ở trong một môi trường
thúc đẩy và làm gia tăng kết quả của bạn chứ không cản trở chúng.
Trước khi chúng
ta bàn tới việc phải bắt đầu thế nào, tôi muốn bạn biết rằng, tôi đã nghiên cứu
và biên dịch nhiều con đường khoa học hỗ trợ để giữ thói quen tốt và chấm dứt
phong cách trì hoãn. Có muốn kiểm tra hiểu biết của tôi không? Hãy tải cuốn hướng
dẫn miễn phí bằng PDF của tôi “Chuyển đổi thói quen”.
Làm thế nào để tạo được một môi trường
tốt hơn?
Có nhiều cách tạo
ra một môi trường thúc đẩy thành công.
Đây là ba cách:
Thứ nhất, hãy tự động hóa các quyết định tốt.
Bất cứ khi nào có thể, hãy thiết kế để môi trường tạo ra những quyết định tốt
cho bạn. Ví dụ, mua bát đĩa nhỏ hơn có thể giúp bạn giảm cân vì ảnh hưởng tới
quyết định kích cỡ khẩu phần ăn của bạn. Một nghiên cứu của Brian Wansink tại Đại
học Cornell cho thấy, người ta sẽ ăn lượng thức ăn ít hơn 22% nếu chuyển từ bát
đĩa 12 inch sang bát đĩa 10 inch. Tương tự, sử dụng phần mềm khóa các trang mạng
xã hội lại có thể giúp khắc phục tình trạng trì trệ, đình hoãn của bạn do thúc
đẩy ý chí của bạn lên trạng thái điều khiển tự động.
Thứ hai, hãy nắm bắt kịp thời xu thế.
Vài năm trước, PetSmart thay đổi qui trình thanh toán. Sau khi quét thẻ tín dụng,
khách hành sẽ được thấy một màn hình hỏi xem họ có muốn đóng góp để “cứu giúp động
vật hoang dã” hay không. Nhờ cách thức đơn giản này, tổ chức nhân đạo PetSmart Charities
đã gây quĩ tăng thêm 40 triệu đô la chỉ trong một năm.
Bạn có thể áp dụng
cách tương tự để thiết kế một môi trường có những thói quen tốt có thể “bắt kịp
dòng chảy” với các hành vi thường nhật của bạn. Ví dụ, nếu bạn muốn học chơi một
nhạc cụ, bạn có thể đặt nó giữa phòng khách. Tương tự, bạn thích tập gym nếu nó
nằm trên đường từ chỗ làm về nhà hơn là theo hướng ngược lại, dù chỉ cách 5
phút. Bất cứ khi nào có thể, hãy thiết kể thói quen cho bản thân để nó khớp với
dòng chảy trong những mô hình hiện tại của bạn.
Thứ ba, loại trừ những ảnh hưởng tiêu cực.
Nông dân cổ đại không có cơ hội loại bỏ những rào cản khiến họ bị thụt lùi,
nhưng bạn thì có thể. Ví dụ, các nhà sản xuất truyền hình Nhật Bản đã sắp xếp lại
không gian làm việc để tiết kiệm thời gian khi loại bỏ các thao tác xoay, quay,
uốn không cần thiết. Ví dụ nữa, bạn có thể cảm thấy dễ dàng tránh đồ ăn không tốt
cho sức khỏe hơn nếu lưu giữ chúng ở những chỗ ít bị nhìn thấy. (Thức ăn bị
nhìn thấy bằng mắt thường có xu hướng bị mua và ăn thường xuyên hơn.)
Vận thế của Môi trường
Chúng ta nhanh
chóng đổ lỗi cho môi trường khi mọi thứ trở nên tồi tệ. Nếu bạn mất việc, đó là
vì kinh tế đang đi xuống. Nếu bạn thua lỗ, đó là vì những người thực thi bổn phận
làm quá tệ. Nếu bạn đi làm muộn, hẳn vì giao thông quá hỗn loạn.
Tuy nhiên, khi
ta thắng, ta hoàn toàn bỏ quên môi trường. Nếu bạn có việc làm, đó là vì bạn
tài năng và thích hợp. Nếu bạn thắng bạc, đó là vì bạn là tay chơi khá. Nếu bạn
đi họp sớm, tất nhiên là bạn biết cách tổ chức sắp xếp và nhắc nhở.
Điều quan trọng
cần nhớ, môi trường thúc đẩy cả hành vi tốt lẫn xấu của chúng ta. Những người có
vẻ cố gắn với những thói quen tốt dễ dàng thường thu được nhiều lợi ích từ môi
trường hơn, từ đó thực hiện những hành vi đó cũng dễ dàng hơn.
Trong khi đó, những
ai phải vật lộn tranh đấu để thành công có thể lại phải vật lộn với một cuộc
chiến khó khăn chống lại môi trường. Cái đó thường bị nhìn nhận là thiếu ý chí,
thực ra chỉ là kết quả của một môi trường nghèo nàn.
Đời là một trò chơi
và nếu bạn muốn đảm bảo kết quả tốt hơn trong một thời gian dài, cách tốt nhất
là chơi trò chơi đó trong môi trường có nhiều ưu thế cho bạn. Người thắng thường
thắng vì môi trường của họ làm cho việc thắng cuộc trở nên dễ dàng hơn.
James Clear
Theo http://jamesclear.com/power-of-environment
