Khi Self – Help chỉ làm đời bạn thêm tồi tệ
Ngày đó, bắt đầu
với Internet. Mỗi lần nàng online, Kinkolo dường như lại được phục vụ bằng một
câu chuyện về nhân vật thành đạt nào đó làm những việc to tát: điều hành doanh
nghiệp, chiến thắng các giải thưởng lớn, kiếm hàng triệu đô.
Kinkolo, sinh
viên năm thứ hai trường đại học King ở London, lúc đó đã tiêu hóa hết những câu
chuyện ấy. Nàng muốn là một mẫu người thành công, dù chưa chắc sẽ là dạng nào.
Có lẽ bắt chước những nhân vật nàng đã được đọc hay nghe về họ - thói quen,
hành vi thường nhật, suy nghĩ những gì họ nghĩ trước khi đi ngủ… - có thể giúp
nàng khám phá ra gì đó. Nàng đắm chìm vào nền văn hóa self – help, bắt đầu bằng
việc dậy sớm tập yoga và thiền, tô thời gian biểu với những màu sắc nhất định. Gồng
lưng để tối đa hóa thời gian càng nhiều càng tốt, nàng làm To Do List, rồi tuân
thủ nó chặt chẽ; nàng download các app về productivity để có cảnh báo kịp thời
khi thời gian một việc nào đó nàng làm sắp hết.
Một hôm, nàng chạy
vào thư viện trường, vừa lấy sách dựa theo một tờ giấy, vừa tick vào những thứ
trên app, rồi nàng nhỡ một nhịp và ngã xuống cầu thang, gãy mắt cá chân. Tại bệnh
viện, khi bác sĩ và y tá tới lui phòng bệnh, nàng vẫn tiếp tục làm việc trên
laptop, kẻo app lại nhắc nhở nàng công việc bị trễ.
Suốt nhiều năm nữa
hẳn nàng cũng chả có điểm dừng – nhưng mùa hè năm nay, sau khi tốt nghiệp với
hai tấm bằng cùng hiệu suất điên cuồng, Kinkolo, giờ 23 tuổi, cuối cùng cũng kiệt
sức. Hiện giờ nàng đang nghỉ ngơi, sống với bố mẹ ở quê nhà Paris, tìm hiểu xem
nàng nên làm gì tiếp theo, và đi theo một phong cách sống hoàn toàn khác với những
gì trước đây nàng đã tưởng tượng ra cho mình. Nàng không làm To Do List hay xài
các app đo hiệu suất nữa, cũng không hành thiền mỗi sáng. Nàng nói: “Tôi không
bao giờ mong mình sẽ nghỉ ngơi cả triệu lần. Đó là điều kì lạ nhất và khó khăn
nhất, cũng thách thức nhất mà tôi từng làm trong đời.” Trong thời gian nghỉ
ngơi, Kinkolo đã làm việc với một nhà trị liệu cố gắng thay đổi quan điểm của
nàng về “thành công” và về việc theo đuổi mục tiêu không ngừng. “Đã tới cảnh
tôi không còn tác dụng gì nữa. Tôi đã để các To Do List, các apps và các thói
quen điều khiển cuộc đời thay tôi.”
Trong những năm
gần đây, nỗ lực tự cải thiện (self – improvement hay self – help) như Kinkolo
đã giúp tăng trưởng thành một ngành công nghiệp: ngành công nghiệp self - help.
Thị trường self – help ở Mỹ có giá trị gần 10 tỷ đô năm 2016 và ước tính tăng
lên 13 tỷ đô vào năm 2022. Sức hấp dẫn của nó thật dễ hiểu: làm sao lại không
vui khi nghĩ bạn có thể theo đuổi một thói quen được quảng cáo bám rễ trong tiềm
thức hòng tối ưu hóa thời gian, tài nguyên và chính bản thân bạn.
Jeremy
Montemarano, một nhà trị liệu tâm lý ở Spring, Texas nói: “Đời rất phức tạp,
nhưng self – help khiến bạn cảm thấy luôn có giải pháp cho mọi vấn đề của bạn,
ngay trong một bản hướng dẫn 5 hay 10 bước thôi. Hầu hết thay đổi trong đời cần
thời gian và xử lý, trong trường hợp sức khỏe tâm thần, còn phải làm việc với
chuyên gia. Cho nên thật hấp dẫn khi chọn được thứ hứa hẹn sẽ bỏ qua tất cả các
cái đó, mà chỉ cần nỗ lực và một phần chi phí.”
Sự cám dỗ thường
được kết hợp với phương tiện truyền thông xã hội và các bài báo cung cấp một cửa
sổ được chỉnh sửa cẩn thận hé lộ lịch trình kinh người của ai đó. “Khi bạn có
nhiều quyền truy cập hơn vào cuộc đời người khác, kể cả dù bạn biết chúng đã được
chọn lọc, cũng rất dễ xảy ra những vấn đề không giống như khi bạn thật sự ở đó,
vì bạn đang nghĩ bạn ở phía sau.” – Montemarano nói thêm.
Một số trường hợp,
đào sâu vào thế giới self – help có thể gây phản tác dụng, thậm chí có hại. Chống
lại nó là chống lại những người tìm kiếm một cái gì đó đồng thời vừa ít thuế lại
vừa hoàn toàn phù hợp hơn.
Trớ trêu thay, một
trong những cạm bẫy lớn nhất khi bắt tay vào hành trình self – help là nó có thể
cản trở bất kỳ thay đổi thực sự nào – rất dễ che giấu đằng sau những hành vi
thường nhật và thói quen thay vì giải quyết các vấn đề lớn hơn. Kinkolo quay
lưng lại với To Do List và các thói quen thường nhật khi nàng nhận ra tháng
ngày của nàng thật thiếu ý nghĩa. “Tôi đã từng thích mỗi ngày của mình đều có cấu
trúc, nhưng đã tới lúc những thứ tôi đang làm đều vô nghĩa. Tôi trở nên bị ám ảnh
với việc kiểm tra mọi thứ trong To Do List hơn là nghĩ về công việc tôi đang
làm.”
Perpetua Neo, một
nhà tâm lý học và huấn luyện điều hành ở Brighton, Anh, cho biết: “Self – help có
thể là một sự xao lãng hoặc thoát khỏi các mối quan hệ, hoặc tạo ra ý nghĩa
trong cuộc sống hay cộng đồng của bạn. Chẳng hạn, khi người ta chần chừ, có thể
không phải vì họ không thể tập trung hoặc không biết cách quản lý công việc –
có thể họ chỉ ghét công việc này. Nhưng họ sẽ chối bỏ bản thân vì nghĩ có lẽ
quá muộn, quá khó, hoặc lúng túng thay đổi, thế là họ đọc về những cách thức
giúp mình có thể ngừng việc trì hoãn này.”
Đôi khi các vấn
đề bị che đậy còn nghiêm trọng hơn. Sau khi trở thành mẹ lần đầu, Shereen Thor,
một người chuyên đào tạo về lối sống ở Los Angeles, cảm thấy bất ổn vì những cảm
xúc liên tục thay đổi của mình. “Một ngày nào đó tôi có thể sẽ ổn. Hôm sau tôi
lại có thể khóc được ngay. Ngày sau nữa, tôi lại nổi điên. Vì tôi từng là một
người lạc quan và ổn định về cảm xúc, nên đến tận lúc này, tôi vẫn nghĩ hẳn thế
mới là con người của tôi.”
Tin rằng thay đổi
thái độ là chìa khóa để thoát khỏi thảm cảnh trước mặt, Thor nhờ các đồng nghiệp
cùng đào tạo với mình, họ đã sử dụng các chiến lược điển hình của họ để giúp đỡ
cô. Khi cô cảm thấy tốt hơn, chồng Thor thuyết phục cô đến gặp bác sỹ; trong
chuyến khám bệnh đó, cô mới biết vấn đề thực sự là trầm cảm sau khi sinh. “Huấn
luyện thường dựa trên tiền đề rằng bạn chịu trách nhiệm với kết quả của chính bạn,
với tiền đề này, tôi tự trách mình không có khả năng kết hợp chúng với nhau.
Tôi thực sự tin rằng, nếu tôi không phải là một nhà đào tạo, con đường hẳn sẽ dễ
dàng hơn.”
Điều đó cũng
không thể nói rằng tất cả những nỗ lực tự cải thiện là vô ích. Giáo sư tâm lý học
người Đan Mạch Svend Brinkmann, cũng là tác giả của cuốn sách anti-self help “Stand
Firm”, nói: “Rõ ràng có nhiều tầng lớp để tự cải thiện bản thân và tôi không
bao giờ chống lại bất cứ ai tổ chức thời gian của họ để họ có thể làm được nhiều
việc có giá trị và có ý nghĩa hơn. Tôi chỉ suy nghĩ khi người ta biến việc cải
thiện thành mục đích cuộc đời và dành quá nhiều thời gian lo lắng về việc làm
sao tối ưu hóa bản thân và lịch trình” – đặc biệt hành trình này không có kết
thúc rõ ràng.
Các nhà khoa học
nghiên cứu về việc tự cải thiện bản thân thấy rằng không phải mọi thay đổi đều
được tạo ra như nhau. Jack Bauer, giáo sư tâm lý học nghiên cứu về phát triển
cá nhân tại Đại học Dayton, gần đây đang dẫn dắt một nghiên cứu về các loại
chuyện người ta tự kể về những sự kiện quan trọng trong đời và cách chúng ảnh
hưởng tới hạnh phúc của họ. “Có nhiều chuyện nói về việc tự cải thiện bản thân,
với ý nghĩ rằng tự thân có thể đi từ xấu thành tốt, hay từ tốt thành tốt hơn.
Và chúng tôi thấy rằng không chỉ bất kỳ hành động tự cải thiện bản thân liên
quan tới hạnh phúc, mà bất kỳ hành động tự cải thiện bản thân nào tập trung vào
hành vi và mối quan hệ có ý nghĩa cá nhân, bạn đều có thể làm, vì bạn yêu thích
điều đó hoặc yêu thích con người đó. Cải thiện bản thân với mục đích tăng cường
hình ảnh hoặc trạng thái bản thân đều không đạt được tác động tương tự.”
Rõ ràng không phải
ai cũng nghỉ lễ sabbat để suy nghĩ về những gì họ thực sự muốn. Nhưng dành vài
phút mỗi ngày để đánh giá lý do tại sao bạn theo đuổi sự thay đổi có thể mang lại
sự phát triển cá nhân phong phú hơn, có ý nghĩa hơn. Có lẽ bạn đang trong hành
trình tự cải thiện bản thân vì bạn tin mình có thể phát triển theo một cách cụ
thể và quan trọng nào đó, và muốn học các công cụ để đạt được điều đó. Hoặc có
lẽ vì bạn thấy đời mình còn cách rất xa “những người thành đạt” – những người
mà cuộc đời thường nhật của họ đã bị đẩy ra khỏi thế giới tiêu dùng của chúng
ta.
Cẩn thận tập
trung vào các dự án và thói quen của riêng bạn có thể giúp bạn khám phá ra bạn
làm chúng vì lý do thực sự hiệu quả hay chỉ nhằm tiến gần hơn mục tiêu nào đó
ít có kết nối đến những gì bạn thực sự muốn hoặc cần. Rất tốt khi dành thời gian
thời gian thay đổi, đánh giá lại, và phấn đấu để trở nên tốt hơn – đó là bản chất
tự nhiên của con người: luôn muốn cải thiện. Câu hỏi đặt ra là: bạn thực sự cần
bao nhiêu?
Maggie
Puniewska
Ngày 5
tháng 12 năm 2018
Theo https://medium.com
